Μανόλης Πρατικάκης: «Σύνδομο Fregoli»
Εγώ είναι ένας άλλος. (Ρεμπώ)
Ο Μανόλης Πρατικάκης είναι ψυχίατρος και λογοτέχνης, και ρίχνει και στις δύο άκρες της τραμπάλας ισοδύναμα βάρη. Αλλιώς, μπορούμε να πούμε πως η μία δίνει ώθηση για να σηκωθεί η άλλη. Το Σύνδρομο Fregoli ή Το τίμημα να είσαι ένας άλλος ωραιότατα μπαλαντζάρουν ως ψυχιατρικά φαινόμενα ή ως λογοτεχνικά αφηγήματα, εφόσον την ώρα που η περιγραφή και η ερμηνεία του ψυχικού φαινομένου κατεβαίνει στα σκοτεινά βάθη της ψυχής και η λογοτεχνική αφήγηση ανεβαίνει ή απλώς η μια βουτάει στα βαθιά της άλλης. Δεν είναι τυχαία η σύνδεση της Ψυχανάλυσης με την Τέχνη γενικά, ούτε και η παραγωγή του Πρατικάκη ειδικά.
Στον παρόντα τόμο τρία είναι τα βασικά ψυχικά φαινόμενα, τα οποία αναβαπτίζονται σε λογοτεχνικά. Το βιβλίο παίρνει τον τίτλο του από τον Ιταλό ηθοποιό Λεοπόλντο Φρέγκολι, διάσημο για τις αστραπιαίες μεταμορφώσεις του, και μεταμορφώσεις θα παρακολουθήσουμε στα περιστατικά που ακολουθούν, μόνο που δεν είναι καλλιτεχνικές.
Στο πρώτο περιγραφόμενο περιστατικό, μια κοπέλα ανακαλύπτει κάποια μέρα τυχαία στον δρόμο τη σωσία της. Υποψιάζεται ότι την παρακολουθεί, την ειρωνεύεται, κάνει πράγματα κοινωνικώς απαράδεκτα και ασυμβίβαστα με την ηθική της και γενικά την εκθέτει. Προϊόντος του χρόνου αναπτύσσει μια ολόκληρη συνωμοσιολογία, μέχρι τη στιγμή που η κατάσταση γίνεται αφόρητη, επικίνδυνη και προβληματική, οπότε οι συγγενείς της την κλείνουν για θεραπεία σε ψυχιατρική κλινική. Μετά την περιγραφή του παρανοϊκού γεγονότος, έρχεται ο θεωρητικός να τεκμηριώσει και να ερμηνεύσει το φαινόμενο το οποίο στηριγμένο σε παλιό ψυχικό τραύμα που κακοφόρμισε, κλειδωμένο καλά ωστόσο στο υποσυνείδητο, μετέτρεψε παλιές πληγές σε εφιάλτες που η ψυχή τις έστησε εμπρός της, σαν τους Λαιστρυγόνες και τους Κύκλωπες της καβαφικής Ιθάκης.
Το ψυχικό φορτίο που υποχρέωσε την «ηρωίδα» να εφεύρει μια σωσία για να της φορτώσει ό,τι εκείνη δεν άντεχε να κουβαλήσει μας θυμίζει αρκετές ταινίες θρίλερ που ο κινηματογράφος μάς έχει δείξει. Θα έλεγα πως έχουμε κάτι ανάλογο με το Ψυχώ του Χίτσκοκ ή με τον Δαιμονισμένο άγγελο του Άλαν Πάρκερ, βασισμένο στο μυθιστόρημα του William Hjortsberg.
Ο Πρατικάκης πάντως από τα λογοτεχνικά ανάλογα δανείζεται τα έργα Ο Σωσίας ή Ο διπλός άνθρωπος του Ντοστογιέφσκι, τις Ελεγείες του Ντουίνο του Ρίλκε, παραπέμπει στον Κωστή Παπαγιώργη ή τον Ρενέ Ζιράρ, για να πει πως ο άνθρωπος είναι «δίγλωσσος» και «διπρόσωπος», ότι «ο κόσμος του ασυνειδήτου παραμένει αδιαπραγμάτευτος σε όλη του την έκταση, εκτός της περιοχής όπου συνυφαίνεται και συνομιλεί με το συνειδητό». Η «ηρωίδα» του, στην αρχή αδιαπραγμάτευτη και μακράν του συνειδητού, φαίνεται πως αναζητά τον εχθρό σωσία της, τελικά όμως αναζητά τον εαυτό της και θα λέγαμε πως εδώ ισχύει και το σεφερικό «τον ξένο και τον εχθρό τον είδαμε στον καθρέφτη» ή βρισκόμαστε μπροστά στο παράδειγμα του Οιδίποδα, ο οποίος αναζητώντας τον ένοχο κατέληξε στον εαυτό του. Έτσι, ύστερα από μια εξαντλητική πολυλογία που οφείλεται στη μανιοκαταδίωξη, από την οποία πάσχει, θα ανασύρει από τον πυθμένα του υποσυνειδήτου της ό,τι αποτελεί την αιτία του φαινομένου, δίνοντας στον συγγραφέα την ευκαιρία να γράψει δοκίμιο, επιστημονική μελέτη, λογοτεχνικό αφήγημα, δείχνοντάς μας πως η Τέχνη και η πραγματικότητα είναι συγκοινωνούντα δοχεία και πως η Κόλαση είμαστε εμείς και όχι οι άλλοι.
Στο δεύτερο φαινόμενο, ένας χαμηλών –εφʼ όλης της ύλης– προδιαγραφών νέος, σταδιακά και προοδευτικά φτάνει στην ταύτισή του με το ίνδαλμά του, τον αθλητή και ηθοποιό Μπρους Λι, ο οποίος με τον θάνατό του μετενσαρκώθηκε-μετεμψυχώθηκε σʼ αυτόν! Στην προσπάθειά του να θέσει τις ιδιαίτερες ικανότητές του στην υπηρεσία και προστασία της πατρίδας, φτάνει να «ανακαλύπτει» παντού εχθρικές κινήσεις, κομμουνιστές και συμμοριτοπόλεμους. Η δύναμη του σώματος συνδυασμένη με τη στρέβλωση του μυαλού θα αποτελέσουν το εκρηκτικό και επικίνδυνο μείγμα που θα τον καταστήσει κάτι σαν τον Ταξιτζή του Σκορτσέζε και θα επιχειρήσει να καθαρίσει την κοινωνία από τους πολιτικούς ρύπους της. Όταν με πολύ κόπο καταφέρουν κάποτε, πρώτα να τον αλυσοδέσουν και έπειτα να τον «εξομολογήσουν», θα τον θέσουν υπό έλεγχο και σαν τον Άνθρωπο από τη Μάντσα, που είδε τον εαυτό του στον καθρέφτη και συνήλθε από τις αυταπάτες του (εκείνος όμως ήταν ιππότης), θα συνέλθει και αυτός.
Τελευταίο φαινόμενο η «αναίτια» τύφλωση της Δωροθέας, όταν είδε με τα μάτια της τον αγαπημένο της να κάνει στο κρεβάτι με μιαν άλλη ό,τι του απαγόρευε εκείνη. Μην αντέχοντας αυτό που είδε, κατάργησε τα μάτια της και έγινε τυφλή για να καταργήσει το γεγονός. Λίαν ενδιαφέρουσες οι ερωτικές στιγμές της Δωροθέας, η οποία υπήρξε θύμα πρώτον της άγνοιας των απαιτήσεων του σώματος, της έλλειψης ενημέρωσης επί του θέματος, της απόλυτης εμπιστοσύνης στον αγαπημένο της και, τέλος, της ρομαντικής ιδέας πως εκείνος μπορεί να ζει ναυαγισμένος «στα ρηχά των άστρων», που θα έλεγε κι ο ποιητής. Από την τύφλωση η Δωροθέα θα συνέλθει, τελικά, όταν συνδέσει το τραυματικό γεγονός με τον άνθρωπο που αγαπούσε τυφλά.
Εντέλει, ο Πρατικάκης μοιράζεται μαζί μας τις συγκλονιστικές εμπειρίες που του προσφέρει η ψυχιατρική και αναδεικνύει η λογοτεχνία. Το να παραδεχτείς τον εαυτό σου συχνά είναι δύσκολο και το τίμημα να είσαι ένας άλλος είναι ακριβό. Ο καβαφικός «Ηγεμόνας» καταλήγει αξιολύπητος διότι «έπληττεν ουκ ολίγον έχοντας κουβέντες στοιβαγμένες μέσα του» πληρώνοντας με σιωπή το τίμημα για να δείχνει «ένας άλλος».
Σύνδρομο Fregoli
Το τίμημα να είσαι ένας άλλος
Μανόλης Πρατικάκης
Καλέντης
312 σελ.
Τιμή € 14,00
