«Περιδιαβάσεις ιστορικού και κοινωνικού περιεχομένου σε αφηγήσεις της Ζωρζ Σαρή»
του Γιώργου Παπαντωνάκη
Το 1969, η Ζωρζ Σαρή κυκλοφορεί το βιβλίο της Ο θησαυρός της Βαγίας, που το αφιερώνει στα παιδιά της. Διακρίνουμε την παρουσία ιστορικών στοιχείων (Καποδίστριας, Αίγινα πριν 4000 χρόνια, όπου κατασκευάστηκε πριν τους Περσικούς Πολέμους το νόμισμα «χελώνη», Δωριείς, που δεν τα πήγαιναν καλά με την Αθήνα αν και πολέμησαν μαζί στη Σαλαμίνα, γιατί αναγκάστηκαν να γκρεμίσουν τα τείχη, να παραδώσουν τα πλοία). Το θέμα του Θησαυρού της Βαγίας δικαιολογεί την παρουσία του μυθικού στοιχείου. Η Βαγία χτίστηκε το 896 μ.Χ. μετά την επιδρομή των Σαρακηνών κουρσάρων. Είχε πολλά κάστρα που οι Μπαρμπαρόσα και Μοροζίνης τα έκαψαν, εκτός από τις εκκλησίες. Η αναφορά του Αιάκειου δίνει το έναυσμα στον Άγγελο να αναφέρει τον μύθο του Αιακού, αγαπητού στον Δία αλλά άτυχου με τα παιδιά του, Πηλέα, Τελαμώνιο και Φώκο, καθώς οι δύο πρώτοι έφυγαν και σκοτώθηκαν, ενώ ο τρίτος σκοτώθηκε από τα αδέλφια του.
Ο Άγγελος, αφού επανήλθαν στον ναό της Αφαίας, συνέχισε την ξενάγηση, στην οποία βρήκαν ένα πηγάδι, ενώ διαπίστωσαν ότι υπάρχει ένας Παρθενώνας, όπως ο αθηναϊκός, και μάλιστα στο μέσον του βρισκόταν το χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς ή της Αφαίας. Η ιστορία που παρεμβάλλεται οδηγεί στο συμπέρασμα πως τον 13ο π.Χ. αιώνα είχε χτιστεί ένα θεσσαλικός οικισμός που εγκαταλείφθηκε λόγω των εχθρικών επιδρομών. Αργότερα, έπλασαν τον μύθο της ξηρασίας και ταύτισαν τον Δία με την Ελλάδα. Η συνέχεια της ιστορίας δείχνει τον Αλέξη να έχει βρει τις λίρες. Έτσι, η Νικόλ γράφει ευχαριστημένη από το Παρίσι στους φίλους της. Στο Ψέμα γίνεται αναφορά στον Θησαυρό της Βαγίας (1970:29, σημ.).
Δεύτερο στη χρονολογική σειρά έκδοσης είναι Το ψέμα, ένα βιβλίο που τιτλοφορήθηκε από κάποια ψέματα που εμπεριέχονται στη ιστορία. Σε ένα ολόκληρο κεφάλαιο η συζήτηση εστιάζεται σε ανταλλαγή πληροφοριών για την καινούρια μαθήτρια, τη Χριστίνα, και λέγεται το πρώτο ψέμα (1970:31). Η Χριστίνα συμφωνεί με τον θείο της να μη μαρτυρήσουν τίποτε από ό,τι τους έχει συμβεί. Όταν αναγκάστηκε για δεύτερη φορά να πει ψέματα, κάθισε με ένα κακοντυμένο γεμάτο φακίδες κοριτσάκι που είχε όλα τα προτερήματα που θα ήθελε να έχει η ίδια. Ως προς την ξένη γλώσσα, η Χριστίνα επέλεξε να κάνει εκτός σχολείου γερμανικά. Η Χριστίνα λέει ψέματα ότι ο πατέρας της είναι επιχειρηματίας και ενόψει διαγωνίσματος τα παιδιά είναι ομιλητικά. Τα παιδιά έγραψαν το διαγώνισμα το οποίο ακυρώθηκε, γιατί κάποιος έκλεψε τις λύσεις. Η επανάληψη του διαγωνίσματος δεν επέτρεψε στην τάξη να πάει εκδρομή στους Δελφούς. Στο μεταξύ συζητείται η επανάληψη του διαγωνίσματος και όλοι θεωρούν υπεύθυνη τη Μαρία. Ωστόσο, η συνέχεια αποδεικνύει το λάθος στο διαγώνισμα. Δεν φταίει η Μαρία αλλά η Τάνια. Η Χριστίνα πάει καλεσμένη στο σπίτι του Αλέξη, κι εδώ του εκμυστηρεύεται την πραγματική οικογενειακή κατάστασή της. Εδώ θα κάνει και τα γενέθλιά του και εδώ τελειώνει κι η ιστορία.
Στα Στενά παπούτσια (Κέδρος, 1979) η ιστορία ξεκινάει από τη Βαγία και τους Χαλδαίους. Ο ήρωας ζει σε χωριό και ελάχιστα έχει κατέβει στην πόλη. Ήθελε να γίνει δάσκαλος. Παρακολουθούμε τις συζητήσεις και τον τρόπο ανατροφής των παιδιών, κυρίως του Παναγιώτη, ο οποίος τρώει ξύλο τακτικά και, τώρα που σκίστηκε το μαγιό, είναι αναγκασμένος να βρει άλλη λύση. Ωστόσο, ο νεαρός ήρωας είχε διαβάσει αρκετά ξένα βιβλία. Όταν έφτασαν στο σπίτι, ο Παναγιώτης φανέρωσε ότι το σπίτι το είχε χτίσει για τη Ζωή. Στη συνέχεια έπαιξαν όλη την ημέρα, ενώ παράλληλα ετοίμασαν ένα θεατρικό έργο. Στο μεταξύ έρχεται η «Ανεμώνη» φέρνοντας τουρίστες, και οι μικροί μας ήρωες τους περίμεναν για να τους εξυπηρετήσουν. Βρίσκεται η ευκαιρία να αναφερθούν στην αρχαιότητα. Στην επιστροφή, ένα Γάλλος αρχαιολόγος μένει πίσω. Οι άλλοι έφυγαν και ο αρχαιολόγος έκανε ερωτική εξομολόγηση στη Φωτεινή, στην οποία η απάντηση αναβλήθηκε για την επόμενη χρονιά. Η ζωή συνεχίζεται με τις προλήψεις και τις δεισιδαιμονίες. Ο Παναγιώτης, ερωτευμένος με τη Ζωή, θέλει να γίνει δάσκαλος για να είναι μαζί. Τα παιδιά μιμήθηκαν τις διαδικασίες του γάμου και πάντρεψαν Παναγιώτη και Ζωή, και ο Παναγιώτης έβγαλε τα στενά του παπούτσια. Τελικά ο Παναγιώτης πήγε στην Αθήνα κι έγινε δάσκαλος.
Στα Χέγια (Πατάκης, 1987) η Ζωρζ Σαρή εξηγεί τον όρο «Χέγια» και τον περιγράφει στην ηρωίδα της, που τον βιώνει μαζί με έναν φοιτητή της Φιλοσοφικής. Η γνώση του Ελύτη μαρτυρεί την αξία του ποιητή, και για τη συμμετοχή της στην τριμελή επιτροπή για την επιστολή υπέρ του Μπόθα, πράξη πολιτική κατά του διευθυντή, τιμωρείται με τριήμερη αποβολή την οποία ανακοινώνει με στίχους από τον Κήπο του Ευωχείρ. Είναι η εποχή που ανώνυμο τηλέφωνο αποκαλύπτει τη συμμετοχή του πατέρα της Μάτας στη Χούντα. Στη συνέχεια δύο άνδρες-συμφοιτητές ψάχνουν δουλειά. Ο ένας από αυτούς έχει σχέση με την αστυνομία, όπου με τη διαμεσολάβηση του θείου του προσλαμβάνεται ως γραμματέας, μια δουλειά καθόλου δύσκολη. Ο χρόνος κυλά και έρχεται το Πολυτεχνείο. Η Αθήνα είχε ξεσηκωθεί. Λίγα χρόνια αργότερα θέλησαν να πάνε να παρακολουθήσουν τα Χέγια και, μέχρι να συντονιστούν, διαβάζει Ελύτη. Το Πολυτεχνείο υπήρξε ένας λόγος που έμεινε με τη Μάτα.
Στο Παραράδιασμα (Πατάκης, 1989) βλέπουμε την Ανάστω να παρακολουθεί το σχολείο με ιδιαίτερο ζήλο, να δανείζεται την Παλαιά Διαθήκη, την οποία της τη διαβάζει ο πατέρας της και η οποία τη βοήθησε πολύ (1989:61). Πλησιάζει το Πάσχα και η Ανάστω θέλει να γυρίσει στο σπίτι του πατέρα της για να κάνουν μαζί Πάσχα. Στο μεταξύ η Ανάστω αλλάζει δουλειά και δουλεύει σε μια φάμπρικα, όπου γνωρίζεται με τον Άγγελο και αποφασίζουν να παντρευτούν, χωρίς τελικά να γίνει ο γάμος, γιατί όταν ο Άγγελος πήγαινε να αγοράσει τις βέρες έπαθε ατύχημα και η Ανάστω έπρεπε να είναι συνέχεια κοντά του. Στο μεταξύ έγινε παραράδιασμα, γιατί ο Σάββας άφησε έγκυο την αρραβωνιαστικιά του, την οποία παντρεύτηκε. Οι συζητήσεις δίνουν παίρνουν και για τον γάμο της Ανάστως. Παντρεμένοι τώρα, ο Στράτος της ζητάει λεφτά τα οποία δεν έχει η Ανάστω, γιατί έδωσε 40.000 για χρυσαφικά. Τέλος, ο Στράτος γκρεμοτσακίζεται και ολοκληρώνεται η ιστορία.
Στο μυθιστόρημα Οι νικητές (Κέδρος, 1983), μετά από συγκρούσεις στην Αθήνα, περιγράφεται ο αγώνας των τραυματισμένων να επιβιώσουν στο νοσοκομείο όπου μοναδικός γιατρός είναι ο Χαραλαμπάκης. «Μπαινόβγαιναν άνθρωποι ξαγρυπνισμένοι, ωχροί, με σκονισμένα και τσαλακωμένα ρούχα, πολλοί είχαν το κεφάλι τυλιγμένο με επιδέσμους ή το χέρι κρεμασμένο από τον λαιμό» (1983:76-77). To μυθιστόρημα τελειώνει με την αποστροφή του συγγραφέα στον αναγνώστη, τον οποίο προτρέπει, επειδή τελειώνει εδώ, αν θέλει να διαβάσει και να βρει την αλήθεια, την οποία δεν μπορεί να χαρίσει, γιατί την «κατακτάς μόνος σου» (1983:184).
Μέσα στο νοηματικό αυτό πλαίσιο κινείται η παιδική-νεανική πεζογραφία της Ζωρζ Σαρή.
Γιώργος Παπαντωνάκης: τ. Αναπληρωτής Καθηγητής Λογοτεχνίας, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Βιβλιογραφικές αναφορές
Σαρή, Ζ. (1969). Ο θησαυρός της Βαγίας. Αθήνα: Πατάκης.
Σαρή, Ζ. (1970). Το ψέμα. Αθήνα: Περγαμηνή.
Σαρή, Ζ. (1971). Όταν ο ήλιος… Αθήνα: Κέδρος.
Σαρή, Ζ. (1977). Τα γενέθλια… Αθήνα: Κέδρος.
Σαρή, Ζ. (1979). Τα στενά παπούτσια… Αθήνα: Κέδρος.
Σαρή, Ζ. (1983). Οι νικητές. Αθήνα: Κέδρος.
Σαρή, Ζ. (1989). Το παραράδιασμα. Αθήνα: Πατάκης.
