«…ο Άρτσιμπαλντ ΜακΚέρι μένει στο παρασκήνιο, προβάλλοντας στη διήγησή του επιστολές των πρωταγωνιστών που προσφέρουν διαφορετικές οπτικές γωνίες, καταφέρνοντας έτσι να αναστήσει μια ολόκληρη κοινωνία». (σελ. 12)

Ο συγγραφέας Άλισντερ Γκρέι (1934-2019), σκηνογράφος, ζωγράφος, θεατρικός συγγραφέας και ποιητής, συγκαταλέγεται ανάμεσα στις πιο σημαντικές λογοτεχνικές φωνές της Μεγάλης Βρετανίας, το έργο του όμως υπερβαίνει τα εθνικά σύνορα. Γεννήθηκε στη Γλασκώβη, όπου και σπούδασε καλές τέχνες. Το βιβλίο του Poor Things – Χαμένα κορμιά γράφτηκε το 1992 και τιμήθηκε με το βραβείο Whithread και το βραβείο πεζογραφίας της εφημερίδας Guardian.

Τη δεκαετία του 1970, η επιμελήτρια του τοπικού μουσείου ιστορίας, Έλσπεθ Κινγκ, και ο βοηθός της, Μάικλ Ντόνελι, προσπαθούν να περισώσουν την πολιτιστική κληρονομιά της Γλασκώβης (αριστουργήματα της Belle Époque), η οποία θεωρούνταν ξεπερασμένη. Ο Μάικλ Ντόνελι βρίσκει στον δρόμο έναν σωρό από φακέλους ενός δικηγορικού γραφείου. Συμβολαιογραφικές, δικηγορικές πράξεις και αλληλογραφία από τις αρχές του 19ου αιώνα. Σε μία επιστολή αναγράφεται το όνομα της πρώτης γυναίκας με δίπλωμα ιατρικής από το Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης και, εκ των υστέρων, ένθερμης σουφραζέτας. Υπάλληλοι του γραφείου τού απαγορεύουν να πάρει τους φακέλους, γιατί μέχρι την καταστροφή τους πρέπει να προστατευτεί το απόρρητό τους. Ωστόσο, ο Μάικλ Ντόνελι χωρίς να γίνει αντιληπτός βάζει έναν μικρό φάκελο στην τσέπη του. Η σφραγίδα είναι παραβιασμένη. Μια πρόχειρα βαλμένη επιστολή υπογράφεται από τη Βικτώρια ΜακΚέρι και απευθύνεται στο μεγαλύτερο εγγόνι ή επιζώντα απόγονό της, με την προτροπή να μην ανοιχτεί νωρίτερα από τον Αύγουστο του 1974. Μέσα είναι κι ένα μικρό βιβλίο με τον τίτλο: Επεισόδια από τη νεανική ζωή ενός γιατρού του Δημόσιου Οργανισμού Υγείας της Σκοτίας, Δρος Άρτσιμπαλντ ΜακΚέρι, Χαλκογραφίες του Γουίλιαμ Στρανγκ, Τυπώθηκε για λογαριασμό του συγγραφέα στο τυπογραφείο του Πανεπιστημίου ΡΟΜΠΕΡΤ ΜΑΚΧΕΛΟΖ & ΣΙΑ, Γλασκώβη, 1909.

Το 1977, ο Άλισντερ Γκρέι –όντας φτασμένος συγγραφέας– το δανείζεται από τον Μάικλ Ντόνελι, ο οποίος τον προτρέπει να το εκδώσει γιατί πρόκειται για ένα αριστούργημα. Ο συγγραφέας το επιμελείται και του δίνει τον τίτλο Poor Things.

Ο Άρτσιμπαλντ ΜακΚέρι, φοιτητής της ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης, έχει για καθηγητή του τον Θεόνικο Μπάξτερ, γνωστό χειρουργό για την τόλμη και τους πειραματισμούς του πάνω σε πτώματα ανθρώπων και ζώων. Είναι κι ο Μπάξτερ ένα συναρμολογημένο πειραματόζωο του πατέρα του, μεγάλου χειρουργού, Σερ Κόλινς. Μια μέρα φέρνουν στην προσωπική κλινική του, στο σπίτι του, το πτώμα μιας 24χρονης ετοιμόγεννης εγκύου, που είχε πνιγεί μια εβδομάδα νωρίτερα. Την υποβάλλει σε εγχείρηση και την ξαναφέρνει στη ζωή μέσω ηλεκτρικών καλωδίων, αφού έχει αντικαταστήσει τον εγκέφαλό της με αυτόν του εμβρύου της. Την ονομάζει Μπέλα και της δίνει το επίθετό του: Μπάξτερ. Στην κοινωνία την παρουσιάζει σαν την κόρη του σκοτωμένου σε σιδηροδρομικό δυστύχημα αδελφού του και της γυναίκας του.

Η Μπέλα «μεγαλώνει» δίπλα του με απόλυτη ελευθερία, ενώ με συζητήσεις και ταξίδια μαθαίνει να σκέπτεται. Αποκτά πολλές ευαισθησίες και γνώσεις παραμένοντας, ωστόσο, ένα τρίχρονο παιδί που ανακαλύπτει τον κόσμο και το σώμα του ταυτόχρονα. Μια μέρα ο καθηγητής καλεί στο σπίτι του τον φοιτητή του, Άρτσι ΜακΚέρι, ο οποίος εκεί συναντά την Μπέλα. Δημιουργείται μια έντονη έλξη μεταξύ τους, ο Μπάξτερ την αντιλαμβάνεται και τους αρραβωνιάζει. Αργότερα, καλεί σπίτι του έναν δικηγόρο για να εξασφαλίσει την Μπέλα, κάνοντάς την απόλυτο κληρονόμο της μεγάλης περιουσίας του. Είναι ο Ντάνκαν, ένας δικηγόρος της πιάτσας, που δεν θα προκαλούσε προβλήματα για την ταυτότητα της κοπέλας και θα συνέτασσε τη διαθήκη. Ο Ντάνκαν όμως εντυπωσιάζεται από την Μπέλα. Την επισκέπτεται κρυφά στο δωμάτιό της και την πείθει να κλεφτούν και να ταξιδέψουν για να χαρούν τον έρωτά τους.

Ο Μπάξτερ και ο ΜακΚέρι μένουν πίσω να τους περιμένουν. Ο Μπάξτερ γνωρίζει ότι ο Ντάνκαν ύστερα από λίγο θα τη βαρεθεί και θα την εγκαταλείψει. Κατόπιν, ο Μπάξτερ λαμβάνει δύο επιστολές και τις διαβάζει στον ΜακΚέρι: η μία είναι από τον Ντάνκαν και η άλλη, πολυσέλιδη, από την Μπέλα.

Και σε αυτές τις επιστολές ξεδιπλώνονται δύο διαφορετικές κοινωνίες. Της πατριαρχίας, την οποία εκπροσωπεί ο Ντάνκαν, ο οποίος πιστεύει πως οι γυναίκες είναι όλες στην υπηρεσία των ανδρών. Η μητέρα του είναι ο χρηματοδότης του, το γυναικείο προσωπικό του σπιτιού είναι για όλες τις ανάγκες του, ενώ η εκάστοτε σύντροφός του είναι το τρόπαιο κι η απόλαυσή του για όσο θέλει. Τώρα, σαν παιδάκι κλαίγοντας, ζητά τη μητέρα του γιατί του χάλασαν το παιγνίδι του. Απευθύνεται με την επιστολή του στον Μπάξτερ μέσα από ένα ξεκαρδιστικό κείμενο για την κατάντια του, όπου η Μπέλα, το αντικείμενο του πόθου του, είχε αντιστρέψει τους ρόλους, τον είχε εξουθενώσει εντός και εκτός κρεβατοκάμαρας εγκαταλείποντάς τον συνεχώς. Κι ενώ ήθελε μόνο να παίξει μαζί της, τώρα την εκλιπαρούσε να τον παντρευτεί. Τέλος, η Μπέλα τον εγκαταλείπει άφραγκο και τρελό γι’ αυτήν.

Μοναδικό βιβλίο, ξεχωριστό και απολαυστικό!

Σε αντιδιαστολή, η Μπέλα στέλνει μια επιστολή γραμμένη από μια δυναμική, ελεύθερη και χωρίς κοινωνικούς περιορισμούς γυναίκα, η οποία μέσα από τα ταξίδια έρχεται αντιμέτωπη με τις κοινωνικές ανισότητες, μαθαίνει για την άσκηση της εξουσίας στους ανθρώπους από τη θρησκεία έως τα διαφορετικά πολιτικά σχήματα, ιδεολογίες και τάσεις, και υπερβαίνοντας κάθε φραγμό, αφού έφτασε με τον άφραγκο Ντάνκαν στο Παρίσι, εργάζεται για βιοπορισμό σε οίκο ανοχής, όπου γνωρίζει ακόμη περισσότερο τον αυταρχισμό των ανδρών, ορθώνει τη φωνή της απαιτώντας όχι μόνο να την επιλέγουν αλλά να επιλέγει και να βάζει και τους δικούς της όρους στο «παιγνίδι». Απαίτησε, διεκδίκησε και κατέκτησε την ισότητα.

Κι η Μπέλα, σοφή και επαναστάτρια επιστρέφει στη Γλασκώβη. Λίγο πριν πεθάνει ο Μπάξτερ, την οδηγεί στην εκκλησία για να παντρευτεί τον ΜακΚέρι, όπου όμως παρελθόν και παρόν έρχονται αντιμέτωπα διακόπτοντας την τελετή, διεκδικώντας την Μπέλα Μπάξτερ…

Μετρ του «κολάζ» χαρακτηρίζει τον Άλισντερ Γκρέι το περιοδικό Newsweek για το βιβλίο του αυτό. Ένα βιβλίο του οποίου η αρχιτεκτονική της αφήγησης έχει τόσο γερά θεμέλια, που δεν μπορείς να αμφισβητήσεις την αλήθεια τους και που όμως όλα καταρρέουν στο ερώτημα: Μα όντως, είχε η επιστήμη της ιατρικής προχωρήσει τόσο πολύ, που έγινε μεταμόσχευση εγκεφάλου σε πτώμα μιας εβδομάδας και το έμβρυο εντός αυτού ήταν ακόμη ζωντανό; Ο συγγραφέας με πάρα πολλές ιστορικές αναφορές και στοιχεία στηρίζει την πραγματικότητα των γεγονότων, χωρίς ωστόσο να πείθει κανέναν. Κι ας αποκαλεί τους αναγνώστες του άπιστους Θωμάδες.

Πρόκειται για ένα βιβλίο κοινωνικό, φεμινιστικό και πολιτικό. Μας παρουσιάζει με ξεκαρδιστικό και «άγριο» χιούμορ την πατριαρχική κοινωνία στη βικτοριανή εποχή, που εξουσιάζει και υποτιμά τη γυναίκα και ταυτόχρονα δείχνει πώς αυτή η καταπίεση γεννά τη γυναικεία επανάσταση, θέλοντας ταυτόχρονα να πει και σε κάθε γυναίκα που ακόμη δεν επαναστάτησε να διεκδικήσει την ίση θέση της. Ένα βιβλίο γραμμένο με τέχνη, όπου η μυθοπλασία μάχεται την ιστορία με ευρηματικότητα και όπου η πλοκή εξελίσσεται συνεχώς. Ασυνήθιστος ρεαλισμός εμφανίζεται στη γραφή του, τολμηρός, απολαυστικός, για να αποτυπώσει την κοινωνική αλλά και πολιτική άποψη του συγγραφέα, ξεφεύγοντας από τα σύνορα της πατρίδας του και του τώρα. Μια αφήγηση σαν συρραφή κομματιών, όπου άνθρωποι και κεφάλαια συναρμολογούν πάθη και ιδέες μιας πατριαρχικής κοινωνίας, μέχρι να γεννηθεί ένα ελεύθερο άτομο χωρίς κανέναν κοινωνικό περιορισμό, μια σουφραζέτα, η Μπέλα, και να επιβάλει την ισότιμη παρουσία της.

Αυτό το νέο άτομο, που γεννήθηκε από την επανάσταση στην ανδρική εξουσία, θα μείνει άραγε στις κοινωνικές του ευαισθησίες ή θα τις μεταλλάξει σε εκδίκηση και κυνισμό; Η Δρ Βικτώρια ΜακΚέρι, η άλλοτε Μπέλα Μπάξτερ, στην ταινία χειρούργησε τον πρώτο της άνδρα που τη βασάνιζε και την υποτιμούσε και του μεταμόσχευσε τον εγκέφαλο μιας κατσίκας. Τον έκανε οικόσιτο στον κήπο της.

Το Poor Things – Χαμένα κορμιά, που κυκλοφορεί από τα Ελληνικά Γράμματα, είναι ένα εξαιρετικό βιβλίο γεμάτο από τέχνη –με σχέδια του Γουίλιαμ Στρανγκ–, που θέτει πολλά ερωτήματα στον αναγνώστη, ο οποίος αν και γελά, ίσως και ν’ αναρωτιέται: Λες να μου αλλάξουν κάποια στιγμή τον εγκέφαλο; Ή μήπως ο συγγραφέας θέλει να πει πως πρέπει να αλλάξουμε μυαλά; Η μετάφραση του Δημήτρη Βαρδουλάκη θαυμάσια, κατάφερε να αποδώσει την αύρα και την ουσία των πρωταγωνιστών και, το κυριότερο, να μεταφέρει αυτό το τόσο ιδιόρρυθμο χιούμορ του συγγραφέα, που όμως οδηγεί τον αναγνώστη σε πολλές σκοτεινές σκέψεις. Μοναδικό βιβλίο, ξεχωριστό και απολαυστικό!

Οι δύο προαναφερθείσες επιστολές είναι το σώμα του βιβλίου. Σε αυτές στηρίχτηκε και η ομότιτλη ταινία του Γιώργου Λάνθιμου, για να δείξει με μοναδικό ταλέντο, μέσα από αριστουργηματικές εικόνες (μοντάζ: Γιώργος Μαυροψαρίδης) αλλά και άφθονο χιούμορ τη θέση των δύο φύλων, την πατριαρχία και τη μάχη των γυναικών για ισότιμη κοινωνική παρουσία. Τα σχέδια του Γουίλιαμ Στρανγκ –οι τούφες των μαλλιών του Θεόνικου Μπάξτερ– πιστεύω πως ενέπνευσαν την ενδυματολόγο, Holly Waddington, για να δημιουργήσει τα κυματώδη, πανέμορφα κοστούμια της Μπέλα Μπάξτερ. Η μουσική του Jerkin Fendrix έδειξε το ασύνδετο, και ταυτόχρονα συναρμολογημένο, που χαρακτηρίζει πολλά όντα της ταινίας – Φρανκενστάιν, ανθρώπους και ζώα. Κι η Έμα Στόουν, ως Μπέλα Μπάξτερ, ερμήνευσε τον ρόλο της καριέρας της. Εξ ου και οι έντεκα υποψηφιότητες για Όσκαρ.

Το Poor Things – Χαμένα κορμιά σε βιβλίο αλλά και σε ταινία είναι ό,τι καλύτερο μπορείτε να διαβάσετε και να δείτε αυτή την εποχή. Θα τα λατρέψετε και τα δύο.

Poor things – Χαμένα κορμιά
Alasdair Gray
μετάφραση: Δημήτρης Βαρδουλάκης
Ελληνικά Γράμματα
σ. 344
ISBN: 978-960-19-1005-5
Τιμή: 15,90€

Η Τούλα Ρεπαπή είναι κριτικός λογοτεχνίας.

Άλλα κείμενα:

• Philip Bunting: «Δημοκρατία!»
• «Για το “Grippe Morale – Μαρία Κάλλας: τελευταία πράξη” του Δημήτρη Φοινίτση με την Ολύνα Ξενοπούλου» της Τούλας Ρεπαπή
• Κωνσταντίνος Αν. Τασούλας: «Το μέγεθος και η μοίρα του Ευάγγελου Αβέρωφ-Τοσίτσα»
• «Για την έκθεση ζωγραφικής “Εικόνες από το μέλλον” της Εβίτας Κανέλλου» της Τούλας Ρεπαπή

Twitter