Η Περσεφόνη είναι από τα πιο προσωπικά αλλά και ενδιαφέροντα κείμενα του Γιάννη Ρίτσου. Στους μονολόγους της Τέταρτης Διάστασης, ο ποιητής στοχάζεται πάνω στην αέναη σχέση του αρχαίου μύθου με το παρόν: ο μύθος είναι μία πρόφαση, μία αφορμή για να αποκαλύψει ή να συγκαλύψει, για να μιλήσει για γεγονότα και καταστάσεις της Ιστορίας, αλλά και για το άτομο μέσα στη ροή της Ιστορίας που το ξεπερνά.

Γραμμένη σε διαφορετικούς χρόνους και τόπους (από το 1965 μέχρι το 1970 στην Αθήνα, την Ελευσίνα, το Διμηνιό και τη Σάμο), η Περσεφόνη από πολλές πλευρές ξεφεύγει από τον κανόνα των κειμένων της Τέταρτης Διάστασης. Όπως και σε άλλους από τους ποιητικούς μονολόγους τηςσυλλογής, ο Ρίτσος ανατρέπει τον κλασικό μύθο. Ακολουθώντας την εκδοχή του André Gide, η Περσεφόνη του κατεβαίνει στον Άδη με τη θέλησή της – δεν υπάρχει αρπαγή ή βιασμός από τον Πλούτωνα. Εκείνο που ωστόσο διατρέχει το κείμενο και το διαφοροποιεί είναι ένας βαθύς αισθησιασμός και η λατρεία του σώματος ως αντικείμενου του πόθου, που αποτυπώνεται με μία ένταση που δεν συναντιέται σε άλλους μονολόγους της Τέταρτης Διάστασης.

Όταν συσσωρεύονται τόσα ερωτήματα για κάποιο έργο, τότε αισθάνομαι την ανάγκη να δρομολογήσω την παράστασή του.

Στην Περσεφόνη ο Ρίτσος μιλά για το ερωτικό πάθος και την εκπλήρωση της ερωτικής επιθυμίας. Από τα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα της μικρής Περσεφόνης μέχρι την εκπλήρωση της επιθυμίας, η αφήγηση της Ταξιδιώτισσας –όπως την αποκαλεί ο Ρίτσος– μέσα από ρευστές, συνειρμικές εικόνες διερευνά τα όρια της ελευθερίας επιλογής και της αποδοχής της επιλογής αυτής. Γιατί η Περσεφόνη του Ρίτσου, ο οποίος περιγράφει την κάθοδό της στον Άδη ως «εξαίσιο γλίστρημα», «αφημένη» στα χέρια του Πλούτωνα, με την εξέλιξη του μονολόγου και με την απόσταση και την ειρωνεία της ώριμης γυναίκας, στοχάζεται πάνω στα γεγονότα της ζωής της στον πάνω και τον κάτω κόσμο. Καταδικασμένη σε ένα επαναλαμβανόμενο ταξίδι από το φως στο σκοτάδι και από το σκοτάδι στο φως, σε μια ατέρμονη επανάληψη του ίδιου αυτού ταξιδιού, η Περσεφόνη επαναλαμβάνει ότι «δεν αντέχει» τον υπαρκτό κόσμο: οι θόρυβοι της καθημερινότητας, η παντοδυναμία του φωτός που τυφλώνει, η ζέστη που καταπονεί, ο χρόνος που κυλάει αμείλικτα και αλλάζει συνεχώς τα πάντα, της είναι δυσβάσταχτα. «Ίσως γι’ αυτό διαλέγουμε στο τέλος τη σκιά», λέει. Όμως, και παρά την επιλογή της, φαίνεται να αντιδρά και σε κάποιες από τις πραγματικότητες του κάτω κόσμου. Η Περσεφόνη κρίνει και αισθάνεται ελεύθερη και αυτάρκης. Ο Ρίτσος μάς λέει κάτι σημαντικό και πολύ σύγχρονο, ή μάλλον μας θυμίζει κάτι διαχρονικό: ότι η πραγμάτωση της επιθυμίας, της κάθε επιθυμίας μας, είναι πράξη απελευθερωτική που ολοκληρώνει τον άνθρωπο και επιβεβαιώνει την ανθρώπινη υπόστασή του.

Παρά την κυριαρχία των παραπάνω μοτίβων και την τελική σημείωση υπό μορφή σκηνικής οδηγίας, ο ποιητής παραμένει αινιγματικός. Γιατί η Περσεφόνη του προτιμά το σκοτάδι από το φως και αποφεύγει τον υπαρκτό κόσμο; Τι εκπροσωπεί ο κάτω κόσμος; Είναι ένα καταφύγιο; Είναι μια αποφυγή της πολυπλοκότητας του υπαρκτού κόσμου; Είναι το ασυνείδητο; Είναι η επιστροφή στην ασφάλεια της μητρικής μήτρας; Είναι οι θαμμένες μνήμες και επιθυμίες; Όταν συσσωρεύονται τόσα ερωτήματα για κάποιο έργο, τότε αισθάνομαι την ανάγκη να δρομολογήσω την παράστασή του. Κάπου πρέπει να βρω τη δική μου εκδοχή των πραγμάτων.

Στην performance της Περσεφόνης που παίζεται στο Θέατρο Φούρνος, μοιράζω το κείμενο του μονολόγου σε δύο ηθοποιούς που η μία μιλά στο τώρα και η άλλη στο τότε. Η Ταξιδιώτισσα-Περσεφόνη (Άντρια Ράπτη) επιστρέφει, όπως κάθε χρόνο, από την «ξένη, σκοτεινή χώρα» στο πατρικό της σπίτι και αφηγείται τη ζωή της μέσα από την εμπειρία της ωριμότητάς της και τη μνήμη. Η Νεαρή Περσεφόνη (Μιράντα Ζησιμοπούλου) μιλά στο τότε, που όμως είναι τώρα για εκείνην, μιλά για το πώς έγινε η κάθοδός της. Αυτό το μοίρασμα (χωρίς αλλαγές στο κείμενο του Ρίτσου), η τοπογραφία των σωμάτων μέσα στον σκηνικό χώρο, η μεταξύ τους σχέση και η σχέση τους με τα τρία σκηνικά αντικείμενα, καθώς και η κινησιολογία σε συνδυασμό με τη μουσική και τα visuals (και τα δύο από τον Διονύση Σιδηροκαστρίτη) είναι οι κύριοι άξονες της σκηνοθετικής προσέγγισης.

Η  Περσεφόνη του Γιάννη Ρίτσου παρουσιάζεται στο Θέατρο Φούρνος από τις 22/4/2024 σε σκηνοθεσία / δραματουργική επεξεργασία / σχεδιασμό κίνησης της Άσπας Τομπούλη, με την Άντρια Ράπτη και τη Μιράντα Ζησιμοπούλου. Δείτε περισσότερα για την παράσταση εδώ. Το Diastixo.gr είναι χορηγός επικοινωνίας.

Twitter