Maja Lunde: συνέντευξη στον Χρήστο Ιωάννου

Η Μάγια Λούντε γεννήθηκε το 1975 στο Όσλο. Είναι συγγραφέας και σεναριογράφος. Το 2015 της απονεμήθηκε το Βραβείο Βιβλιοπωλών και το Βραβείο Fabel για το μυθιστόρημα Ιστορία των μελισσών, το οποίο έχει μεταφραστεί σε 40 γλώσσες. Ακολούθησαν τα άλλα τρία μυθιστορήματα της σειράς «Τετραλογία του Περιβάλλοντος», που έχουν κερδίσει το αναγνωστικό κοινό διεθνώς, με πωλήσεις που ξεπερνούν τα δυόμισι εκατομμύρια αντίτυπα και της έχουν παραχωρήσει μια διακριτή θέση στην παγκόσμια λογοτεχνική σκηνή. Εκτός από αυτά, έχει γράψει και βιβλία για παιδιά. Τα βιβλία της κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Κλειδάριθμος. H συγγραφέας, που θεωρείται από τις/τους πρωτοπόρους του λογοτεχνικού είδους climate fiction, επισκέφτηκε την Αθήνα την Τρίτη 17 Οκτωβρίου με αφορμή το αυτοτελές βιβλίο Η ιστορία των δέντρων, το οποίο ολοκληρώνει την «Τετραλογία του Περιβάλλοντος», και μας δόθηκε η ευκαιρία για την ακόλουθη συνέντευξη εκ του σύνεγγυς μαζί της.

Καλωσήρθατε στην Ελλάδα! Αληθεύει ότι έχετε έναν ισχυρό δεσμό με τη χώρα μας;

Ναι, επισκέπτομαι τη χώρα σας από μικρή ηλικία μαζί με την οικογένειά μου, και συγκεκριμένα την Αλόννησο κάθε καλοκαίρι, όπου συνηθίζαμε να πλέουμε με σκάφος στις όμορφες θάλασσές σας και αργότερα, όταν ήμουν 25 χρονών, ο πατέρας μου αγόρασε μία έκταση και έχτισε ένα σπίτι εκεί, οπότε πλέον αισθάνομαι ως το δεύτερό μου σπίτι το νησί και την Ελλάδα. Επίσης, έχω επισκεφτεί και πολλά άλλα μέρη και χαίρομαι ιδιαίτερα που έρχομαι, έπειτα από τέσσερα χρόνια, πάλι στην Αθήνα.

Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με την κλιματική κρίση στις ιστορίες των βιβλίων σας;

Από παιδί έχω στενή σχέση με τη φύση και το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής με απασχολεί πολύ. Η απόφαση να γράψω γι’ αυτό πάρθηκε όταν παρακολούθησα ένα ντοκιμαντέρ για τις μέλισσες και την απειλή εξαφάνισής τους, κι αμέσως έθεσα στον εαυτό μου το ερώτημα: Πώς θα είναι ο κόσμος μας χωρίς τις μέλισσες; Όταν ξεκίνησα να μαθαίνω περισσότερα για το θέμα και να γράφω συνειδητοποίησα ότι, σε αντίθεση με την αρχική μου πεποίθηση ότι θα ήταν ένα βιβλίο που θα στεκόταν μόνο του, η πλοκή και οι χαρακτήρες απλώνονταν και τελικά θα αποτελούσε το μέρος ενός μεγαλύτερου σύμπαντος ιστοριών που ήθελα να πω σχετικά με τη φύση και τον άνθρωπο. Επομένως, προτείνω και στους αναγνώστες να τα διαβάσουν σαν τετραλογία, για να αντιληφθούν τη σύνδεση που έχουν μεταξύ τους και να δουν την πλήρη εικόνα, ως ένα ολοκληρωμένο έργο.

Στο τελευταίο βιβλίο σας, Η ιστορία των δέντρων, αναφέρεστε στο ενδεχόμενο της λιμοκτονίας και στο κυνήγι για την εύρεση σπόρων ώστε να τραφούμε.

Ναι. Ξέρετε, υπάρχει όντως ένας χώρος όπου φυλάσσονται δείγματα από όλους τους σπόρους του πλανήτη, ώστε να επαναχρησιμοποιηθούν στο μέλλον σε περίπτωση ανάγκης, και μάλιστα βρίσκεται στη Νορβηγία, στο νησί Σπίτσμπεργκεν στον Αρκτικό Ωκεανό, το οποίο έχω επισκεφτεί αρκετές φορές για να ερευνήσω. Όταν βρέθηκα εκεί πρώτη φορά, το 2017, και είδα αυτή τη συλλογή των σπόρων μπροστά μου, σε συνδυασμό με την κλιματική κρίση που διαδραματίζεται τώρα, κατάλαβα ότι στο μέλλον αυτό θα είναι το πραγματικό θησαυροφυλάκιο της ανθρωπότητας, καθώς ούτε τα χρήματα ούτε τίποτε άλλο μπορεί να αντικαταστήσει τη φύση και όλα αυτά που μας προσφέρει, ώστε να τρεφόμαστε και να ζούμε. Γι’ αυτόν λοιπόν τον λόγο ο συγκεκριμένος χώρος έχει τον ρόλο του θησαυροφυλακίου και στην ιστορία μου.

Ποια είναι η προσωπική σας γνώμη για την κλιματική κρίση;

Ότι συμβαίνει τώρα και πρέπει να δράσουμε αμέσως με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο απ’ ό,τι κάνουμε μέχρι στιγμής. Πρέπει να λάβουμε σοβαρά μέτρα και να κάνουμε μικρά βήματα, ώστε να πραγματοποιήσουμε τη μεγάλη αλλαγή στον πλανήτη μας. Σε χώρες όπως η δική μου, όπου δρα η βιομηχανία του πετρελαίου και παρά τις συστάσεις συνεχίζουν να εξάγουν πετρέλαιο από τα εδάφη μας, πρέπει να παρέμβουμε πολιτικά και να αλλάξουμε τα δεδομένα, να στραφούμε στην πράσινη ενέργεια. Οφείλουμε να κάνουμε σαφές το γεγονός ότι οι πράξεις μας επηρεάζουν όλο τον πλανήτη, κάτι που επιβεβαιώθηκε με τις φονικές καταστροφές στη χώρα σας.

Ούτε τα χρήματα ούτε τίποτε άλλο μπορεί να αντικαταστήσει τη φύση και όλα αυτά που μας προσφέρει.

Γιατί πιστεύετε ότι υπάρχει ακόμα άρνηση για την ύπαρξη της κλιματικής κρίσης από μία μερίδα ανθρώπων;

Θα μιλήσω για τη χώρα μου, γιατί δεν ξέρω τι ισχύει στις υπόλοιπες. Πιστεύω λοιπόν ότι αυτή η άρνηση προέρχεται από το γεγονός ότι η βιομηχανία του πετρελαίου είναι πολύ πλούσια και κερδοφόρα, οπότε είναι δύσκολο να δεχτούν να τη σταματήσουν, καθώς επίσης και από το γεγονός ότι δυσκολευόμαστε ως άνθρωποι να αναλάβουμε την ευθύνη των πράξεών μας και να προχωρήσουμε σε μικρές απλές αλλαγές, όπως προανέφερα, καθότι είμαι υπέρμαχη της άποψης ότι μέσα από τις μικρές αλλαγές, με μικρά βήματα, θα επέλθει η μεγάλη αλλαγή. Όλοι είμαστε μέλη μιας κοινωνίας, επομένως βλέπουμε τι μπορούμε να κάνουμε σε αυτό το πλαίσιο τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Συνήθως, περιμένουμε από τους άλλους να δώσουν τη λύση στα προβλήματά μας, όμως μπορούμε ο καθένας ξεχωριστά να κάνει από ένα μικρό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση.

Ποιο φιλοδοξείτε να είναι το μήνυμα που θα περάσει στους αναγνώστες σας μέσα από τα έργα σας;

Όταν γράφω μία ιστορία δεν έχω στο μυαλό μου το μήνυμα που θέλω να περάσω, ούτε τους αναγνώστες, όσο παράξενο και αν ακούγεται, αλλά εστιάζω στην ιστορία αυτή καθαυτήν και στους ήρωές της. Αυτό που με χαροποιεί ιδιαίτερα είναι όταν λαμβάνω ευχαριστήρια μηνύματα από τους αναγνώστες μου για το πώς ένιωσαν όταν διάβασαν τις ιστορίες μου και, ακόμα περισσότερο, όταν κάποιοι μου αναφέρουν ότι άλλαξαν τον τρόπο ζωής τους και ότι τους παρακίνησα να στραφούν σε ένα πιο «πράσινο» σκεπτικό στην καθημερινότητά τους.

Ξεκινήσατε τη συγγραφή από παιδικά βιβλία. Πώς αποφασίσατε να στραφείτε στα μυθιστορήματα ενηλίκων;

Μου αρέσει να γράφω τόσο για παιδιά όσο και για ενήλικες. Όταν έρχεται μία ιδέα στο μυαλό μου, κάθομαι και τη γράφω χωρίς να έχω υπ’ όψιν σε ποιον απευθύνεται αλλά στην ιστορία που θέλω να πω. Στο παρελθόν, έχω γράψει σενάρια για την τηλεόραση και τον κινηματογράφο, έχω δοκιμαστεί και στο θέατρο, οπότε μου αρέσει αυτή η ποικιλία στα έργα μου και να δοκιμάζομαι σε διαφορετικά είδη. Επιπλέον, πιστεύω ότι κάθε βιβλίο, κάθε ιστορία είναι ανοιχτά για όλο το κοινό και τα παιδιά ειδικά έχουν τόσα θέματα που θέλουν να μάθουν και να συζητήσουν, όπως παραδείγματος χάριν σε ένα από τα παιδικά μου βιβλία αναφέρομαι στον πόλεμο, οπότε πιστεύω ότι τα βιβλία είναι ένας καλός τρόπος να συζητήσουμε με τα παιδιά για θέματα που συνήθως αποφεύγουμε.

Πώς πιστεύετε ότι θα μπορούσαμε να παρακινήσουμε περισσότερο τα παιδιά να στραφούν προς τη λογοτεχνία;

Πιστεύω ότι πρέπει όλοι, τόσο στο σχολείο, όσο ο καθένας ως γονέας, να εργαστούμε μαζί για το καλό των παιδιών μας. Αρχικά, καλό θα ήταν να περιορίσουμε τον χρόνο που περνούν μπροστά από τις οθόνες και να σταματήσουμε να αγχωνόμαστε ότι πρέπει ανά πάσα στιγμή να απασχολούμε το παιδί με κάτι για να μη βαρεθεί. Καλό θα ήταν να τους αφήνουμε τον χώρο και τον χρόνο να είναι μόνα τους με τις σκέψεις τους, ώστε στη συνέχεια να στραφούν σε κάτι που τα ενδιαφέρει πραγματικά.

Ποιο θεωρείτε ότι θα είναι το μέλλον του βιβλίου, τόσο όσον αφορά το διάβασμα αλλά και ως φυσική παρουσία;

Ελπίζω ότι θα συνεχίσει να υπάρχει, γιατί το έχουμε πραγματικά ανάγκη ως όντα, να επιστρέψουμε στα φυσικά βιβλία και στην επαφή μαζί τους και, παράλληλα, να περιορίσουμε τον χρόνο που βρισκόμαστε μπροστά από μία οθόνη.

Φοβάστε ότι τα σενάρια περί περιβάλλοντος που γράφετε στα βιβλία σας θα γίνουν πραγματικότητα στο κοντινό μέλλον;

Οι ιστορίες μου βασίζονται σε αληθινά δεδομένα βάσει ερευνών που έχουν γίνει στην πραγματικότητα, οπότε ναι, ανησυχώ όντως για το μέλλον, αλλά πιστεύω ότι θα κάνουμε κάτι, ώστε να αποτρέψουμε αυτές τις δυσάρεστες εξελίξεις. Στη Νορβηγία συζητούμε συνεχώς για τα προβλήματα που έχουμε ώστε να αλλάξουμε κάτι, όπως να μειώσουμε τη χρήση των αυτοκινήτων, γιατί όμως να μη σταματήσουμε να μιλάμε για τις δυσκολίες της αλλαγής και να ξεκινήσουμε να κάνουμε μικρά βήματα προς τη λύση των προβλημάτων μας;

Έχετε κάποια καθημερινή ρουτίνα για τη συγγραφή των βιβλίων και πώς ερευνάτε το κάθε θέμα με το οποίο διαλέγετε να καταπιαστείτε;

Διαβάζω ό,τι μπορώ να βρω σχετικά με το εκάστοτε θέμα. Για το βιβλίο Η ιστορία των δέντρων, ας πούμε, ταξίδεψα τρεις φόρες στο Σπίτσμπεργκεν και τον χειμώνα και το καλοκαίρι για να αφουγκραστώ από κοντά το μέρος και να μάθω όσο περισσότερα μπορώ. Επίσης, συζητώ με βιολόγους και επιστήμονες, ώστε να εξετάσουν την ορθότητα των όσων γράφω στις ιστορίες μου. Ξέρετε, κάθε βιβλίο της τετραλογίας ίσως θυμίζει περισσότερο επιστημονικό έργο ή διατριβή παρά μυθιστόρημα, εγώ απλώς βάζω ένα κομμάτι της φαντασίας μου.

Τα βιβλία είναι ένας καλός τρόπος να συζητήσουμε με τα παιδιά για θέματα που συνήθως αποφεύγουμε.

Έχετε κάποιον αγαπημένο χαρακτήρα από τα βιβλία σας;

Είναι τόσο πολλοί, είναι σαν να μου ζητάτε να ξεχωρίσω κάποιο από τα παιδιά μου. Ωστόσο, μπορώ να πω ότι κάποιοι ήρωες των βιβλίων μου μου δίνουν περισσότερη ώθηση και ενέργεια μέσα από έναν πιο επιθετικό και θυμωμένο χαρακτήρα, ώστε να αναλάβω άμεσα δράση.

Πιστεύετε ότι ο άνθρωπος είναι το μεγαλύτερο κακό για τον πλανήτη μας;

Όχι, πιστεύω ότι ως ανθρωπότητα έχουμε και πολλά θετικά και ξεχωριστά στοιχεία, όπως η ενσυναίσθηση, ο τρόπος που μπορούμε να αλλάξουμε τόσο γρήγορα τα πράγματα γύρω μας και η επικοινωνία μεταξύ μας. Δεν πιστεύω ότι είμαστε το χειρότερο είδος πάνω στον πλανήτη και ελπίζω ότι μέσω της ενσυναίσθησής μας θα καταφέρουμε να αλλάξουμε την κατάσταση και να σώσουμε τον πλανήτη. Ένα παράδειγμα αυτού είναι οι ήρωες του τρίτου βιβλίου της τετραλογίας, Η ιστορία των αλόγων, και πώς μερικοί παθιασμένοι άνθρωποι έσωσαν το είδος των αλόγων από την εξαφάνιση. Εκεί στηρίζω προσωπικά και τις ελπίδες μου για το μέλλον, στη δύναμη της αγάπης που έχουμε μέσα μας, αρκεί να την κατανοήσουμε και να αναλάβουμε την πλήρη ευθύνη απέναντι στη ζωή και στο περιβάλλον του πλανήτη μας.

Ποια είναι η πρόβλεψή σας για το μέλλον του πλανήτη;

Ελπίζω να είναι καλύτερο από αυτό που περιγράφω στα βιβλία μου. Πιστεύω ότι έχουμε ακόμα την ικανότητα και τον χρόνο να αναστρέψουμε τις δυσοίωνες προβλέψεις για το μέλλον.

Ζώντας στην πόλη, πώς πιστεύετε ότι κάποιος μπορεί να έρθει πιο κοντά στη φύση;

Μπορούμε να κάνουμε περιπάτους σε ένα δάσος ή σε μια παραλία, να διαβάσουμε και να μάθουμε περισσότερα για τη φύση που μας περιβάλλει και, βεβαίως, να αφήσουμε κάτω τα κινητά μας τηλέφωνα για περισσότερη ώρα.

Τι σας ενέπνευσε να ασχοληθείτε με τη συγγραφή;

Είναι μία φυσική ανάγκη που έχω από την παιδική μου ηλικία. Δεν έγινα συγγραφέας για να γράφω, αλλά έγραφα ανέκαθεν, οπότε ήταν φυσική συνέχεια να ακολουθήσω τη συγγραφή ως επάγγελμα. Μου αρέσει να χρησιμοποιώ τη φαντασία μου και να γράφω ιστορίες.

Φαντάζομαι ότι λόγω της ενασχόλησής σας με την τηλεόραση και τον κινηματογράφο, θα σας αρέσει τα βιβλία σας να μεταφέρονται στην οθόνη.

Ναι, μ’ αρέσει πολύ οι ιστορίες μου να γίνονται τηλεοπτικές σειρές και ταινίες. Έχει πολύ ενδιαφέρον να βλέπω τους ήρωές μου να παίρνουν σάρκα και οστά μπροστά στα μάτια μου. Αυτή την περίοδο μάλιστα είμαστε σε συζητήσεις για τη μεταφορά και άλλων ιστοριών μου στην τηλεόραση και στον κινηματογράφο, αλλά και στο θεατρικό σανίδι. Μου αρέσει να παρακολουθώ πώς η ιστορία παίρνει ζωή μέσω μια άλλης καλλιτεχνικής γλώσσας.

Ποια είναι η συμμετοχή σας στη διασκευή των έργων σας;

Είμαι η κύρια σεναριογράφος λόγω και της επαγγελματικής πείρας που έχω πάνω και σε αυτό το είδος γραφής.

Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια;

Το επόμενο βιβλίο μου μόλις κυκλοφόρησε στη Νορβηγία και ονομάζεται Shutter Speed,από τον φωτογραφικό όρο. Αφορά τον θάνατο και το σενάριο όπου οι άνθρωποι σταματούν να μεγαλώνουν και μένουν στην ηλικιακή και σωματική κατάσταση όπου βρίσκονται εκείνη ακριβώς τη στιγμή. Πιο συγκεκριμένα, παρακολουθούμε τη ζωή έξι διαφορετικών ηρώων και πώς επηρεάζονται από αυτή τη νέα κατάσταση, καθώς αυτό που μοιάζει σαν δώρο αρχικά μετατρέπεται στον απόλυτο εφιάλτη κατά την εξέλιξή του.

Ποιο είναι το μήνυμά σας προς το ελληνικό αναγνωστικό κοινό;

Να συνεχίσετε να διαβάζετε βιβλία και να προσπαθήσετε περισσότερο όσον αφορά το περιβάλλον. Να ξέρετε ότι είστε μέρος της λύσης.

Maja Lunde: συνέντευξη στον Χρήστο Ιωάννου