«Ψωμί με ψωμί: Αναλογίες αρ. 2» της Μάγδας Τσιρογιάννη
Στο τελευταίο βιβλίο του Μάκη Τσίτα, Πέντε στάσεις, υπάρχει μια εγκιβωτισμένη ιστορία για ένα πρόσφορο που το έδιναν στην εκκλησία σ’ ένα παιδί που ντυνόταν παπαδάκι τις Κυριακές και το παιδί το πήγαινε στο σπίτι, όπου το έτρωγαν ως προσφάι μαζί με το ψωμί ελλείψει άλλης τροφής. Επειδή ο πατέρας ήταν άσωτος και κακός και η μάνα με τη γιαγιά φρόντιζαν τα τέσσερα παιδιά, που πήγαιναν στο μεροκάματο απ’ τον καιρό του Δημοτικού Σχολείου.
Αυτή η αναφορά της θετικής πρόσληψης του βιβλίου Πέντε στάσεις έφερε στο μυαλό μου κι άλλες σκηνές με το ψωμί. Στην Έξοδο της Παλαιάς Διαθήκης, ο Ραγουήλ, μετέπειτα πεθερός του Μωυσή, όταν οι θυγατέρες του είπαν ότι συνάντησαν στο πηγάδι έναν άνθρωπο που τις βοήθησε να ποτίσουν τα ζώα, τους είπε: «Και πού είναι; και πώς αφήσατε τον άνθρωπο; Καλέσατε λοιπόν αυτόν, να φάει ψωμί».
Και πολλές φορές έτρωγαν ψωμί με ψωμί, όπως μου είπε μια φίλη στο χωριό, κρατώντας από ένα κομμάτι ψωμί στο κάθε χέρι, το ένα ως ψωμί και το άλλο ως δήθεν προσφάι.
Το ίδιο έλεγε και ο πατέρας μου πριν φάμε. «Καθίστε να φάμε ψωμί». Κι αυτό μου έκανε εντύπωση, αφού δεν τρώγαμε μόνο ψωμί αλλά και φαγητό. Όμως παλιά ο πολύς κόσμος έτρωγε κυρίως, καθώς έλεγαν, ψωμί μοναχό, άντε με καμιά ελιά και κρεμμύδι, όπως λέει στο τραγούδι η κόρη που ήθελαν να την παντρέψουν στην Αμερική: «Ψωμί, ελιές, κρεμμύδι κι αυτόνε π’ αγαπώ». Και πολλές φορές έτρωγαν ψωμί με ψωμί, όπως μου είπε μια φίλη στο χωριό, κρατώντας από ένα κομμάτι ψωμί στο κάθε χέρι, το ένα ως ψωμί και το άλλο ως δήθεν προσφάι.
Όπως είπε ο Μπόρχες, πάνω από τρεις φορές δεν είναι σύμπτωση. Παρόμοιες ομοιώσεις υπάρχουν στην αναλογία «Ο άρτος της ζωής», που δημοσιεύτηκε εδώ. Αυτό σημαίνει ότι ενοποιούσες μορφές ενώνουν τα μυαλά και τους ανθρώπους. Η θέληση να γράφω γι’ αυτά, που ξεκίνησε απ’ την ευχαρίστηση που ένιωσα για τις τριαδικές συμπτώσεις, όπως στο βιβλίο Η ψυχολογική προσέγγιση της Τριάδας του C.G. Jung, συνεχίζει να βρίσκει ρίζες παντού.
