«Με αφορμή την “Επίμονη αγάπη” του Νάκη Σκορδίλη (1947-2023)» της Μάγδας Τσιρογιάννη
Επίμονη αγάπη
Όμως το καλντερίμι ακολουθεί ακόμη
Την πορεία της ρεματιάς
Εκεί που θα τη βρει, στο τέλος της διαδρομής
Στον ερειπωμένο σταθμό του τρένου
Την ώρα που κατεβαίνει ο ουρανός
Και γονατίζει, έπηλυς πάνω στις πλάκες…
Έπηλυς, ξεμακρυσμένος, όπως γράφει, κάτοικος χρόνια του εξωτερικού, στη Βουδαπέστη, ο Νάκης Σκορδίλης (1947-2023) έγραψε έξι βιβλία ποίησης: A Dream and other poems (1986), Ποιήματα (1989), Κύκλος (1998), Αιγιαλούσα ή Φισκάρδο (2009), Νόστος (2022), Επίμονη αγάπη (2023), και ένα βιβλίο πεζογραφίας, Οι δυσχέρειες του Δομένικου (2000). Διάβασα τα βιβλία του με προσοχή και χάρηκα τις πνευματικές μεταβολές που οδήγησαν στην ωριμότητα της τελευταίας συλλογής, ζώντας συχνά τη νοερή, από στήθους απαγγελία των στίχων του. Με γλώσσα άμεση και απλή, το απλούν και ευγενές του λόγου (Γρηγόριος ο Θεολόγος) χωρίς περιεστραμμένη σύνταξη και κρημνώδεις μεταφορές.
Πώς μας μιλάει η ποίηση; Και ποιος θ’ ακούσει τη φωνή της; Αναγνωρίσιμη γραμμή ενώνει την πρώτη και την τελευταία συλλογή του Νάκη Σκορδίλη και ο ποιητής, έπειτα από σαράντα περίπου χρόνια, επανέρχεται…
Στο ίδιο θέμα σε πολλές εκφάνσεις
Ίδιοι δρόμοι, ίδια τραγούδια
Κοντύτερα, ο τόνος και ο χρωματισμός
Το ίδιο άσμα πολλές φορές
Κάθε φορά, καλύτερα ειπωμένο…
Γεννημένος στη Λεμεσό της Κύπρου, σ’ έναν κόσμο όπου ζούσαν και ζουν ακόμη ποιητάρηδες σαν ραψωδοί, οι δυο παππούδες του τραγουδούσαν τον Ερωτόκριτο, τελείωσε την Αμερικανική Ακαδημία Λάρνακας, σπούδασε Οικονομικά στο Λονδίνο και, διχασμένος απ’ την αρχή ανάμεσα σε δύο γλώσσες, έγραψε την πρώτη του ποιητική συλλογή στα αγγλικά. Η Επίμονη αγάπη μετά την κορύφωση της συλλογής Αιγιαλούσα ή Φισκάρδο συνοψίζει την ποίηση και τη ζωή του.
Πώς μπαίνει στα χρόνια, όπως λένε στην Κύπρο, ένας άνθρωπος; Σίγουρα με περισσότερη περίσκεψη, αυτογνωσία και συστολή. Η ποίηση του Νάκη Σκορδίλη είναι αφηγηματική, σκηνές απ’ τα ανθρώπινα δρώμενα, διαφαινόμενα πραγματικά περιστατικά. Και στα ποιήματά του διακρίνω το ασημένιο ίχνος, που θα έλεγε ο Λορεντζάτος, σταθερή γραμμή που οδηγεί στον χαρακτήρα της έκφρασης, στην ίδια στάση ζωής, στην ίδια ουσία.
Φωνηεστάτη, η λέξη απ’ το ποίημα «Αιγιαλούσα», η έκφραση του Νάκη Σκορδίλη, περιβάλλεται από ευρύ, νοητό διάστημα. Τα ποιήματα είναι γειωμένα σε αναγνωρίσιμη γεωγραφία και ο ιστορικός χρόνος συνάγεται με ποικιλία προσωπείων απ’ τον κόσμο της τέχνης, σε φόντο πνευματικής καλλιέργειας, θέατρο, μουσική, ζωγραφική, γλυπτική και κυρίαρχα θέματα τα πάτρια, την οικογένεια και την ποιητική τέχνη. Αυτός, της λαξευτής πέτρας μάστορας, δημιουργεί εντελείς μορφές συνοψίζοντας, όπως γράφει:
Πώς μας μιλάει η ποίηση; Και ποιος θ’ ακούσει τη φωνή της;
Της έννοιας την κρείσσονα σειρά
Όταν οι φράσεις, κουρασμένοι πολεμιστές
Αναζητούν την κορύφωση…
Ζώντας στο εξωτερικό, στερούμενος πατρίδα και γλώσσα, σε περιβάλλον εντελώς διαφορετικό απ’ τον ελληνικό τρόπο ζωής, ήταν επόμενο στην ποίησή του να κυριαρχεί η νοσταλγία, με λόγο ενίοτε σπαρακτικό και ύφος σεμνό, δεινό και ελεγειακό. Οδηγούμενος σε γενικότερα νοήματα προτυπωμένα ήδη στην πρώτη του συλλογή. Τι είναι η νοσταλγία; Είναι το άλγος, ο πόνος της στέρησης για γλώσσα και γης. Στο ποίημα «Μνήμη», γραμμένο για τον πατέρα του που ήταν δάσκαλος, ο ποιητής, πλήρης ελέους, με απροσμέτρητη τρυφερότητα, προσομοιάζει τα παιδιά με μικρά πουλιά της Κύπρου.
Έγινε δάσκαλος για τα μικρά παιδιά
Περιστερούλα, τέλεια άγρια
Kατσικοκουταλούδι
Φασούδι
Τρυγονούδι…
Εδώ είναι η νοσταλγία χωρίς το άλγος, όπου έλεος επίτασις αγάπης εστί (Ιωάννης Δαμασκηνός). Έμμεση ελεγεία, χωρίς σπαραγμό και με την αυτονόητη προσοχή σε κάθε οντότητα, ως και στο πιο ταπεινό χαμομηλάκι (Ελύτης). Με ευάριθμες σπάνιες λόγιες λέξεις και αρχαϊσμούς, όπως ερασίθυμος, ερρωμένος, και πολλές ιδιωματικές λέξεις της Κύπρου, λειπόψυχη (βρύση), λακάτιν, λιόμυλος, και ριζιμιά τοπωνύμια… Γυαλίζοντας τις λέξεις/ Απαστράπτουσες πέτρες στο ποτάμι… ο ποιητής γράφει ποιήματα, όπου συνυπάρχουν αρμονικά το δημώδες, το λόγιο και το δραματικό στοιχείο. Με αποστασιοποιημένη έκφραση του συναισθήματος και σπουδαία αίσθηση της φύσης και του τόπου, τείνοντας σε ενιαία παράσταση το ένα ποίημα μέσα στο άλλο, βηματισμός andante, όπως γράφει, δηλαδή, ήρεμα βάδην στην άνω πόλη και καταγωγή.
Εικάζω το άνω, το πίσω, το πέραν, μια ποίηση που πηγάζει από ένα ενστικτώδες βιολογικό βάθος, όπως έγραψε ο Σταμάτης Φιλιππίδης. Και όχι μονάχα μιας γενιάς του γενέθλιου τόπου, μα λιθαριών παλιών που δεν μπορούν να διαβαστούν… (Τ.S. Eliot). Βάθος εδώ μοιάζει το Κοινό και το Κύριο (Σολωμός), το αρχετυπικό, το αναγνωρίσιμο εύρος, το πεδίο πέρα απ’ το ατομικό συναίσθημα, όπου δεν πρωτεύει η περιγραφή της διάθεσης, αναμεμειγμένη με γενναία δόση ματαίωσης και αμφισβήτησης των πάντων, αυτό το αυτοαναφορικό μορμύρισμα που κυριαρχεί στις σύγχρονες ποιητικές εκδόσεις.
Διαβάζοντας τα βιβλία του Νάκη Σκορδίλη χάρηκα τον πλούτο της γλώσσας και τις σκέψεις του για τη ζωή και την τέχνη. Στα ποιήματα της Επίμονης αγάπης υπάρχουν πολλές αναφορές ποιητικής και αποφάνσεις, σαν γνωμικά, σαν να μιλά η ίδια η νόηση. Στο ποίημα «Καθαρή μέρα» της πρώτης συλλογής, υπάρχει ο στίχος: Ως να ήταν η ψυχή ύλη στέρεη σαν το διαμάντι… Έτσι νιώθει τον εαυτό του ο ποιητής και την ποίησή του, ως:
Γλώσσα εν σπουδή
Χειροτεχνία της πνοής
Και της μορφής η μέγιστη ελευθερία…
Η χειροτεχνία είναι ύλη. Η πνοή είναι άυλη, όπου θέλει πνέει. Από πού αυτή η επίνοια που ενοποιεί μυαλό και συναίσθημα; Από το άρρητο, το άνω, το πίσω, το πέραν όπου η ποίηση κατοικεί. Η Επίμονη αγάπη, ώριμο έργο με αξιώσεις αποφθεγματικού λόγου (Σταμάτης Φιλιππίδης), γέννησε μέσα μου απόλυτη συμπάθεια, αναγωγή σε άλλο, διακειμενικό επίπεδο και στο ύστατο υπερέχον.
Σε μία άλλη γλώσσα, σε μία άλλη διάλεκτο
Σ’ έναν καθρέφτη πεισματάρη σαν τον χρόνο
Όπως όταν δειλά πλησιάσεις στο ύστατό σου δωμάτιο
Στο παλιό λησμονημένο ξενοδοχείο
Στην κορυφή του ψηλότερου βουνού…
[Από το ποίημα «Πλάτρες, Πρόδρομος», ορεινά χωριά της Κύπρου]
