Κάθε καινούργιο βιβλίο είναι μια νεογέννητη ιδέα, που μεγαλώνει και ωριμάζει μέσα από την επαφή της με τον κόσμο. Έτσι ένιωσα όταν πήρα στα χέρια μου το κόκκινο –από πολλές απόψεις– βιβλίο της Ζέφης Κόλια, «Λώρα, η τελευταία των Μαρξ». Και έτσι, το άγγιξα και το ξεφύλλισα πρώτη φορά με την προσοχή και τη λαχτάρα που αρμόζει στη δημιουργία, στη γέννηση. Πόσο μάλλον που τούτο το βιβλίο το αναμέναμε καιρό. Γιατί η Λώρα, η τελευταία των Μαρξ, ήταν η δευτερότοκη κόρη του μεγάλου διανοητή και η σύζυγος του επαναστάτη σοσιαλιστή Πωλ Λαφάργκ. Και μαζί αυτοκτόνησαν μια νύχτα του Νοέμβρη στο σπίτι τους στην Ντραβέιγ, μία έπαυλη με λίμνη, δέντρα και θερμοκήπιο, γεμάτη ακόμα από τον απόηχο των περίφημων Κυριακών της Ντραβέιγ.

Η διπλή αυτοκτονία του ζεύγους χαρακτηρίστηκε άλυτο μυστήριο. Καμία επιπλέον λεπτομέρεια δεν φαίνεται να έχει φωτίσει μέχρι σήμερα τις τελευταίες τους στιγμές και το μόνο που ξέρουμε –όπως μας πληροφορεί η συγγραφέας– είναι πως ο Πωλ και η Λώρα ήταν υγιείς και με σώας τας φρένας. Ο Πωλ, βέβαια, από τα νιάτα του ακόμα, δήλωνε πως θα αυτοκτονούσε στα εβδομήντα του χρόνια, αλλά κανείς δεν έδινε σημασία στην εμμονή του, πιθανότατα ούτε και η ίδια η Λώρα.

Πώς φτάνει κάποιος σε εκείνη τη μοιραία ένεση με το υδροκυάνιο όταν η νύχτα έξω είναι τόσο ειρηνική, όταν η Λώρα λίγες ώρες πριν από τον θάνατό της έχει αγοράσει ένα κομψό καπέλο από ένα μικρό καπελάδικο κοντά στην πλατεία Βαντόμ κι όταν για τους περισσότερους από εμάς η ελπίδα πεθαίνει πάντα τελευταία;

Ερωτήματα. Που γεννιούνται μέσα στις σελίδες αυτού του συναρπαστικού βιβλίου αλλά, τελικά, δεν σε νοιάζει αν θα απαντηθούν. Αυτό που αξίζει είναι να συζητηθούν – ωραίες συζητήσεις που τις φαντάζομαι στα σχολεία, στις παρέες, στα βιβλιοπωλεία. Γιατί από παράγραφο σε παράγραφο, από στιγμή σε στιγμή, η συγγραφέας ξετυλίγει μια ολόκληρη εποχή που ξεκινάει από το 1852 και καταλήγει τον Νοέμβριο του 1911. Και τι εποχή! Από πολλές απόψεις μια «έφοδος του ανθρώπου στον ουρανό», όπως έλεγε ο Καρλ Μαρξ.

Τοποθετώντας τη Λώρα και τον Πωλ στο κέντρο της βιογραφικής της μυθιστορίας, η Ζέφη Κόλια φτιάχνει ένα γερό θεμέλιο για να αφηγηθεί την εποχή που γέννησε σύμβολα, το εργατικό κίνημα, τον σοσιαλισμό, το πάθος που γαλούχησε γενιές και γενιές και άλλαξε τον ρου της Ιστορίας. Κι έπειτα, δεν πρόκειται μόνο για τα ιστορικά γεγονότα. Πίσω από το σοσιαλιστικό ιδεώδες υπάρχουν άνθρωποι. Ο Μαρξ που παντρεύτηκε την αριστοκράτισσα Τζέννυ φον Βεστφάλεν και τα γεννητούρια (τα μισά σχεδόν παιδιά τους πέθαναν νωρίς), ο νόθος γιός του Μαρξ που ποτέ δεν τον αναγνώρισε, η φτώχεια, οι κατατρεγμοί, οι μεγάλες, υπέροχες στιγμές της οικογένειας. Η Λώρα που παντρεύτηκε τον Πωλ αλλά τα δικά τους παιδιά… Ο Φρίντριχ Ένγκελς, ο από μηχανής θεός για την οικογένεια Μαρξ, πιστός φίλος και συνεργάτης του Μαυριτανού, ένα πρόσωπο καταλύτης. Αυτοί και άλλοι πολλοί, άνθρωποι με σάρκα και οστά μέσα στο μαγκανοπήγαδο της καθημερινότητας, που όμως είναι ωραίοι τύποι, περιπετειώδεις, επαναστάτες, επιστήμονες και θεμελιωτές ενός καινούργιου κόσμου. Μεγαλειωδώς και ταυτόχρονα πολύ ανθρώπινα, αυτά τα πρόσωπα είναι τόσο θνητά και τόσο αθάνατα όσο μπορεί να υποθέσει κανείς.

Κρατώντας εκπληκτικές και δύσκολες ισορροπίες, η συγγραφέας αφηγείται τα γεγονότα επεμβαίνοντας διακριτικά και αποφεύγοντας σχεδόν οποιαδήποτε ερμηνεία, επιτρέποντας έτσι στις εξελίξεις να υφάνουν την ιστορία της, να μας συναρπάσουν και να μας συγκινήσουν, αφού τελικά τον τελευταίο λόγο τον έχει η ζωή, οι χαρές, οι πόνοι, η ειρωνεία της…

Εδώ η Ιστορία και η Λογοτεχνία παντρεύονται για να δώσει πνοή η μία στην άλλη. Δύσκολο εγχείρημα, αλλά η συγγραφέας ξέρει να σέβεται την Ιστορία και τους πρωταγωνιστές της. Και έπειτα, τοποθετεί και αναδεικνύει όλο της το υλικό μέσα σε αναδρομές. Πρόκειται για ένα χρονικό ζιγκ ζαγκ που δίνει το τέμπο στο βιβλίο, δημιουργώντας ένα παιχνίδι με τον χρόνο σαν να θέλει να υποδηλώσει πως η αφήγηση μιας τέτοιας ιστορίας δεν μπορεί να είναι οριζόντια γραμμική, γι’ αυτό και αφήνει διάχυτη την αίσθηση στον αναγνώστη ότι όλα μπορεί και να συμβαίνουν ταυτόχρονα, όπως στο Άλεφ του Μπόρχες ή όπως ταιριάζει στις μεγάλες περιπέτειες της ανθρωπότητας.

Αποκορύφωμα του χρονικού ζιγκ ζαγκ είναι το κεφάλαιο μετά την αυτοκτονία του ζεύγους, όπου η συγγραφέας επιλέγει να μας αφηγηθεί την αναχώρηση της οικογένειας Λαφάργκ από την Κούβα με προορισμό το Μπορντώ, ξεκινώντας με τη φράση: «Μην είσαι τόσο λυπημένος, Παμπλίτο». Πλησιάζουμε στο τέλος της ιστορίας, ξέρουμε ήδη πως ο Παμπλίτο έχει αυτοκτονήσει «αναζητώντας μια καινούργια ακτή», κι εδώ η συγγραφέας περιγράφει ένα θυμωμένο αγόρι που εγκαταλείπει την Κούβα. Όμως: «Μόνο οι κυκλώνες και η καταστροφική δύναμη της φύσης, τίποτα άλλο δεν τρόμαζε τον μικρό Πάμπλο Λαφάργκ, που η περιπέτεια έρεε στο αίμα του».

Τι απέγινε η ιδεολογία που υπερασπίστηκε ο μαρξισμός; Πώς κατέληξε το δικαίωμα στην τεμπελιά, που υποστήριζε ο Πωλ Λαφάργκ; Τι σήμαινε τελικά εκείνη η εποχή των αγώνων και των οραμάτων; Πώς συνάντησαν τα όνειρα την πραγματικότητα; Τη σκυτάλη στην Ιστορία θα πάρει ο ποδηλάτης Λένιν και ο κομμουνισμός κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Θα μιλήσουμε πάλι για τις ιδέες, την πολιτική, τις επαναστάσεις.

Ο Πωλ αποφάσισε πως δεν ήθελε να δει τη συνέχεια της Ιστορίας, αν και εξέφρασε τη βεβαιότητα πως στο εγγύς μέλλον η υπόθεση στην οποία είχε αφοσιωθεί τα τελευταία σαράντα χρόνια θα θριάμβευε… Ως γνήσιος επαναστάτης και ως γνήσιος «μαστροχαλαστής», ο Πωλ Λαφάργκ επέλεξε το τέλος του. Πήρε μαζί του και τη Λώρα. Μπορεί και τις Κυριακές μας. Ίσως και έναν ολόκληρο κόσμο.

Λώρα, η τελευταία των Μαρξ
Βιογραφική μυθιστορία
Ζέφη Κόλια
Μεταίχμιο
370 σελ.
Τιμή € 15,50

Twitter