Συλλογικό έργο: «100 μεγάλα ινδικά ποιήματα»
Το Σημείωμα ενός επιμελητή-ανθολόγου είναι ένας πολύτιμος πλοηγός σε άγνωστα νερά και ξεναγός σε καινούριους τόπους, γλώσσες πολλές, παράξενες και ονόματα πρωτάκουστα. Δεν θα αναφέρω τα πάντα λεπτομερώς, αφού νομίζω πως κανείς δεν έχει καν υποψιαστεί πως τα 100 μεγάλα ινδικά ποιήματα είναι δημιουργήματα σε 27, αριθμητικώς, ινδικές γλώσσες· όχι σε μία.
Το Σημείωμα του Abhay K., λοιπόν, αρχίζει με τη ρήση του Ουίλιαμ Φόκνερ, ο οποίος, κατά την παραλαβή του βραβείου Νόμπελ, είπε πως το βραβείο δεν το παίρνει εκείνος αλλά το έργο. Παρομοίως, στα δικά μας χωρικά ύδατα, ο Γιώργος Σεφέρης είχε πει στη δική του ομιλία, στη βράβευσή του, πως η τιμή ανήκει στην «περιλάλητη γλώσσα» του. Και ο Οδυσσέας Ελύτης, επίσης, έψαλε ύμνο στη «φωτεινότητα και τη διαφάνεια», δηλαδή στις «αρετές της γλώσσας» του, της πατρίδας του, της Ελλάδας. Όλοι, λοιπόν, θεωρούν τον εαυτό τους μέσον, δίαυλο, φορέα μιας μεγάλης τιμής που δεν τους ανήκει αποκλειστικά. Γιατί οι άνθρωποι είναι περαστικοί, τα έργα όμως, και κυρίως τα καλά έργα, μένουν και σημαδεύουν τον χρόνο, την εποχή και το είδος.
Ωστόσο, ο δημιουργός φέρει το βάρος της ευθύνης να διοχετεύσει αυτή την πολύτιμη κληρονομιά στις μέλλουσες γενιές. Και σωστά, γιατί χωρίς αυτόν δεν θα είχε φτάσει στο κοινό ο λόγος τους ο ιαματικός. Το έργο είναι αυτό που έχει τη μεγάλη αξία. «The show must go on», το έργο πρέπει να συνεχιστεί, όπως και στην τραγωδία, πράγμα που πολύ καλά ξέρουμε εμείς οι Έλληνες.
Ο επιμελητής, λοιπόν, ο Abhay K., μιλάει για τη βιβλιοθήκη του πατέρα του, στην οποία ανακάλυψε τα ποιήματα και μαγεύτηκε από τον ήχο και την ενέργεια των λέξεων. Βέβαια, μας υπενθυμίζει ότι «η μαγεία των λέξεων στη μητρική γλώσσα χάνεται στη μετάφραση» και γι’ αυτό τα ποιήματα αυτά και άλλα μεγαλύτερα δεν βρίσκονται σε ανθολογίες. Όμως, ας αφήσουμε στην άκρη αυτή την πολυσυζητημένη αντίληψη που θέλει τον μεταφραστή προδότη –traduttore, traditore– και ας σταθούμε στο όφελος που αποκομίζουμε από μια άγνωστη γλώσσα, η οποία όμως θέλει να επικοινωνήσει μαζί μας κι εμείς έχουμε τη χαρά να ανοιχτούμε στα νοήματά της, έστω και επενδυμένα με την ποιητική τρυφερότητα μιας οικείας σε μας φωνής.
Η ινδική κουλτούρα συνενώνει το υψηλό με το ταπεινό, το πνευματικό με το χοϊκό, το χαριτωμένο με το ειδεχθές.
Τα ποιήματα της παρούσας ανθολογίας και οι φωνές όλων των κοινοτήτων είναι διακριτές. Έχουν μεταφραστεί στα ισπανικά, ιταλικά, πορτογαλικά, ισλανδικά, γαλλικά, μαλαγκάσι, αραβικά και αναμένεται έκδοση στα ρωσικά, ιρλανδικά και νεπάλι.
Η μεταφράστρια Σάρα Θηλυκού στο δικό της Σημείωμα κάνει λόγο για τους εραστές της θεολογίας και της ποίησης, επειδή αυτές οι δύο «συνιστούν διαχρονικά στοιχεία της ινδικής κουλτούρας που στρέφονται αναπόφευκτα προς την Ανατολή, κοιτίδα όλων των θρησκειών». Επίσης, μας υπενθυμίζει ότι στην ανατολική σκέψη τα όρια ανάμεσα στη θρησκεία, τη φιλοσοφία, την τέχνη και την ποίηση είναι δυσδιάκριτα ή ακόμα και ανύπαρκτα, κάτι που δεν ισχύει στη Δύση, ισχύει όμως στην αρχαία Ελλάδα και στο Βυζάντιο. Τη γοήτευε πάντα ο Ρουμί, αλλά ήρθε η κατάλληλη ώρα –ο αρμόδιος καιρός, κατά τον Δημήτριο Βικέλα– και αυτού του καιρού τα γυρίσματα έφεραν το παρόν βιβλίο στα χέρια μας.
Η σημερινή μετάφραση προέρχεται από την αγγλική γλώσσα, είναι προϊόν αγάπης και για τον Ινδό ποιητή και πρέσβη Abhay K. αλλά και για τη Θηλυκού, που επισημαίνει αντιστικτικές σχέσεις της ινδικής ποίησης με την εγκεφαλική δυτική, με τον Γιουνγκ και τον Γκάντι, εφόσον η ινδική κουλτούρα συνενώνει το υψηλό με το ταπεινό, το πνευματικό με το χοϊκό, το χαριτωμένο με το ειδεχθές.
«Η ποίηση είναι μία τραχιά τέχνη που συνενώνει τις αντιθέσεις»,είχε πει ο ποιητής σκηνοθέτης της Μαχαμπαράτα, Πίτερ Μπρουκ, μας θυμίζει η Σάρα Θηλυκού, που πολλές φορές έχει κεντρίσει το πνεύμα και έχει κεντήσει την ευαισθησία μας με τους στίχους της. «Οία η μορφή τοιάδε και η ψυχή», έλεγαν οι πρόγονοί μας και η Θηλυκού αποδεικνύει την αλήθεια του αποφθέγματος.
Από τα 100 ποιήματα επιλέγω, εξ όνυχος τον λέοντα, αποδείξεις πως η τέχνη είναι μία απέραντη αλληλεγγύη:
Mir Taqi Mir
Ένα ποίημα
Ο έρωτας φέρνει στάλες ιδρώτα στα μαλλιά σου
σαν άστρα που παρελαύνουν τα μεσάνυχτα.
Με δάκρυα χαράς θυμάμαι τα μαλλιά σου,
κι αυτά τα δάκρυα ρέουν και λάμπουν·
Στις σκέψεις μου έμπλεξαν μια μαύρη νύχτα με ψιχάλες
και η ροή κι η λάμψη από ερωτικά τραγούδια…
Χωρίς να έχει ιδέα, ο άγνωστός μας Ινδός ποιητής έχει ανεπαισθήτως συναντηθεί με την αρχαία μας Σαπφώ, όταν με έναν παρόμοιο τρόπο περιέγραφε τη δική της σωματική αντίδραση στον έρωτα, το αμάχανον όρπετον:
Το σώμα μου όλο ιδρώνει· ριγώ και τρέμω σύγκορμη/ το χρώμα από το πρόσωπό μου χάνω/ και νιώθω πως κοντεύω να πεθάνω.
(μτφρ. Τασούλα Καραγεωργίου)
Gagan Gill
Στον έρωτά της πενθεί/ Στο πένθος της κάνει έρωτα…
Κι εδώ πάλι μια αίσθηση από Έλληνα ποιητή θα βρούμε. Πρόκειται για μία εκδοχή που μας προσφέρει ο Οδυσσέας Ελύτης από τη Μαρία Νεφέλη:
Όταν λέει «θα κοιμηθώ μ’ αυτόν»
εννοεί ότι θα σκοτώσει άλλη μια φορά την Ιστορία
Είναι γνωστή η συγγένεια του έρωτα με τον θάνατο και μόνο όποιος δεν το ξέρει το έχει πάρει ελαφρά κι ίσως αγνοεί σε τι ιεροτελεστία συμμετέχει.
Από τις Επιλογές του Gathasaptasati, κάνω τις δικές μου επιλογές:
Η απόσταση καταστρέφει τον έρωτα,/ Το ίδιο και η έλλειψή της
Το κουτσομπολιό καταστρέφει τον έρωτα,/ και μερικές φορές
Δεν χρειάζεται τίποτα για να καταστρέψει τον έρωτα…
Σοφά λόγια, κωμικά δοσμένα, αφού και το τίποτα αρκεί για να καταστρέψει το κάτι που πάει να φτιαχτεί. Το υποστηρίζει θερμά και ο βάρδος Ουίλιαμ Σαίξπηρ: Σαν αστραπή περνάει, φεύγει σαν σκιά και πάει ο έρωτας. Και ο Ελύτης μας: Ίδια πουλί πριν […] προλάβεις τη λαλιά […] πάει το πήρε ο ήλιος μες στα κόκκινα και βασιλεύει.
Ο Ινδός ποιητής δίνει μεγάλη σημασία στην ύλη και είναι συχνά ολοφάνερο πως δεν διστάζει να το υποστηρίξει τολμηρά.
Κι ένα τελευταίο, το «Εσύ» του Ismail που δείχνει της ζήλιας τα καμώματα:
Είσαι δική μου μόνο όταν βγάζεις όλα σου τα ρούχα/ για μένα/
Όταν είσαι ντυμένη/ ανήκεις στον κόσμο/ Θα κάνω αυτόν τον κόσμο κομμάτια/ μια μέρα.
Η Σάρα Θηλυκού μάς άνοιξε την πόρτα ενός μακρινού, αλλά και κοντινού μας παραδείσου.
100 μεγάλα ινδικά ποιήματα
Συλλογικό έργο
Ανθολόγηση – Επιμέλεια: Αbhay K.
Μετάφραση: Σάρα Θηλυκού
Νίκας
σ. 176
ISBN: 978-960-296-477-4
Τιμή: 13,00€
