Γιώργος Σεφέρης: «Είμαι ο ίδιος μια αντίφαση…»
Το βιβλίο είναι μικρό αλλά το περιεχόμενο πολύ μεγάλο, απαρτίζεται από δύο ομιλίες του Γιώργου Σεφέρη: «Ομιλία στο Δημαρχείο της Στοκχόλμης» και «Λίγα για τη νεότερη ελληνική παράδοση», στα ελληνικά, αγγλικά και γαλλικά. Βεβαίως, οι ομιλίες αυτές είναι γνωστές, έχουν ήδη δημοσιευτεί και επίσης έχουν αναρτηθεί στο διαδίκτυο. Πρωτίστως, βρίσκονται στον δεύτερο τόμο των Δοκιμών, στις σελίδες 159-161 η πρώτη και στον τρίτο τόμο των Δοκιμών, και σε μετάφραση Γ.Π. Σαββίδη, στις σελίδες 357-371 η δεύτερη. Πρόκειται για μετάφραση, επειδή ο Σεφέρης δεν μίλησε στα ελληνικά και από εδώ αρχίζει η «αντίφαση» για την οποία γίνεται λόγος στην πρώτη φράση της «Ομιλίας» που είναι και ο τίτλος της, καθώς και ο τίτλος του βιβλίου που κρατάμε στα χέρια μας.
Η έκδοση αυτή έγινε με αφορμή τα 60 χρόνια από την απονομή του Νόμπελ στον Έλληνα ποιητή. Στις δύο αυτές ομιλίες ο ποιητής περιποιεί τιμή στη χώρα του, τη γλώσσα και τους προγόνους του.
«Ομιλία στο Δημαρχείο της Στοκχόλμης» [10 Δεκεμβρίου 1963]
«Τούτη την ώρα αισθάνομαι πως είμαι ο ίδιος μια αντίφαση. Αλήθεια, η Σουηδική Ακαδημία έκρινε πως η προσπάθειά μου σε μια γλώσσα περιλάλητη επί αιώνες… άξιζε αυτή την υψηλή διάκριση. Θέλησε να τιμήσει τη γλώσσα μου, και να – εκφράζω τώρα τις ευχαριστίες μου σε ξένη γλώσσα».
Αυτή είναι η αντίφαση· οι ευχαριστίες σε μια ξένη γλώσσα για την τιμή που έγινε στη δική του γλώσσα. Ποιητής ο Σεφέρης ήξερε να τιμήσει και αυτός με τη σειρά του τους τιμώντες σε μια διεθνή γλώσσα, που θα κατανοούσαν αμέσως και χωρίς μεταφραστή.
Σ’ αυτή τη μικρή Ομιλία, μεστή όμως μηνυμάτων προς όλους, ο τιμώμενος ποιητής θα εξάρει τον τόπο που γέννησε την ποίησή του, τη μακρά παράδοσή του, τη γλώσσα που ποτέ δεν σταμάτησε να μιλιέται, τα χαρακτηριστικά της και ανάμεσά τους την αγάπη για την ανθρωπιά. Αντλεί τα παραδείγματά του από την τραγωδία και επισημαίνει ότι η ύβρις από οποιονδήποτε κι αν προέρχεται –ακόμα και ο Ήλιος δεν μπορεί να υπερβεί τα μέτρα– τιμωρείται. Η συνείδηση της δικαιοσύνης, μας λέει, έχει διαποτίσει την ελληνική ψυχή και έχει γίνει κανόνας του φυσικού κόσμου. Η τιμή της ποίησης είναι σημαντικό γεγονός, γιατί η ποίηση έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη ανάσα. Το βασίλειό της είναι οι καρδιές των ανθρώπων. Και η απάντηση στο ερώτημα που έθεσε η Σφίγγα στον Οιδίποδα ήταν: Ο άνθρωπος. «Τούτη η απλή λέξη χάλασε το τέρας».
«Λίγα για τη νεότερη ελληνική παράδοση» [11 Δεκεμβρίου 1963]
Μια μέρα μετά την «Ομιλία», ο Σεφέρης μίλησε και πάλι, αλλά αυτή τη φορά εστιάζοντας σε μια λεπτομέρεια του προηγούμενου κειμένου του, την «ελληνική παράδοση». Χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η ισχυρή μνήμη –«η μνήμη όπου και να την αγγίξεις πονεί»– και ο Σεφέρης δεν ξεχνά ότι η Σουηδία στάθηκε στο πλευρό της Ελλάδας με τους αρχαιολόγους, τον καιρό του πολέμου, με τον Ερυθρό Σταυρό και άλλες μορφές αλληλεγγύης προς τον λαό μας. Ακόμα, ο ποιητής μας θυμάται ότι ο σημερινός (1963) βασιλιάς Γουστάβος ΣΤ’ Αδόλφος ήταν εκείνος ο Διάδοχος που είχε επιμείνει να συμβάλει στις ανασκαφές στην Ακρόπολη της Ασίνης. Θυμάται και τον αρχαιολόγο Άλεξ Πέρσον, που είχε αφοσιωθεί στην ανασκαφή. Η ανασκαφή έδωσε στον Σεφέρη ένα ποίημα, τον «Βασιλιά της Ασίνης».
Η απάντηση στο ερώτημα που έθεσε η Σφίγγα στον Οιδίποδα ήταν: Ο άνθρωπος. «Τούτη η απλή λέξη χάλασε το τέρας».
Στο Μεσολόγγι ένα μνημείο από γρανίτη είναι αφιερωμένο στους Σουηδούς που πέθαναν για την Ελλάδα. «Η ευγνωμοσύνη μας είναι διαρκέστερη από αυτόν τον γρανίτη», λέει συγκινημένος. Και θυμάται ακόμη το τραγούδι ενός γέρου ζητιάνου που μιλάει για το Άγιο φως στον Τάφο του Χριστού. Τον άκουσε, λέει, ο Διονύσιος Σολωμός και κέρασε όλους μέσα στην ταβέρνα. Από αυτό το παλιό τραγούδι παίρνει την αφορμή για να μιλήσει για τη λόγια και τη δημοτική μας παράδοση –παράδοση σαν τη δίκλωνη γοργόνα– της οποίας τα δυο ρεύματα διατρέχουν τους αιώνες και φτάνουν στο Βυζάντιο. Όταν πέφτει η Πόλη, οι λόγιοι φεύγουν στην Ευρώπη να διδάξουν την παράδοσή μας, ενώ ο απλός λαός συνεχίζει τη δική του στα δικά του χώματα.
Ο Σεφέρης θα κάνει στάση στην Κρήτη, στην αναγέννησή της και στον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο. Έπειτα, θα παρακολουθήσει τους Κρήτες στα Επτάνησα, όπου φτάνουν με τα ποιήματά τους και θα έρθουν σε επαφή με τα δημοτικά. Τότε θα προβάλει ο Σολωμός, που έγραψε τον Ύμνο, τους Ελεύθερους Πολιορκημένους, τη Γυναίκα της Ζάκυθος. Μετά έχει σειρά ο Κάλβος, χωρίς ούτε μία προσωπογραφία του, φίλος του Ούγου Φώσκολου. Μας δίνει λεπτομέρειες από τη ζωή και την ποίησή του· «αγέρωχος άντρας», «ζηλωτής της αρετής», «εχθρός της τυραννίας», «γλώσσα… ακατάστατη», «οι ρυθμοί του προσωπικοί», «οι εικόνες του κεραυνοβόλες... σκίζουν το στίχο του... Στέκεται πάνω σ’ ένα ερημικό ακρωτήριο, χτυπώντας τη λύρα του». Τον ανακάλυψε ξανά ο Παλαμάς το 1890.
Ο Παλαμάς «σκεπάζει με τον ίσκιο του πολλές δεκαετίες της λογοτεχνικής μας ζωής», «ο σημαντικότερος λογοτεχνικός κριτικός μας… είχε βαθιά συνείδηση και της πιο απόμερης γωνιάς της παράδοσής μας».
Ο Καβάφης «στους αντίποδες του Παλαμά… κινητήρια δύναμή του δεν είναι το “ρήμα”· η αφθονία του λόγου είναι ο κίνδυνός του… η παράδοσή του… είναι η λόγια παράδοση», στην ποίησή του «η ιστορία… εισβάλλει στην καθημερινή μας ζωή».
Για τον Άγγελο Σικελιανό: «Δεν λησμονάει κανείς εύκολα τη μεγάλη του φωνή, όταν απάγγελνε τους στίχους του». «Κατεχόταν από ένα θεό – μια δύναμη καμωμένη από τον Απόλλωνα, τον Διόνυσο και τον Χριστό».
Και η αναφορά του στην παράδοση τελειώνει με τον Μακρυγιάννη: «τον παρομοιάζω με έναν από εκείνους τους γέρικους κορμούς που έχουν οι ελιές μας, τους διαμορφωμένους από τα στοιχεία της φύσης…». Μιλάει για τα μάρμαρα κι ο Σεφέρης τον ακούει. Σε μια μακρά αλυσίδα, η μια γενιά έδωσε το χέρι στην άλλη. Ο Σεφέρης ξέρει ότι δεν τους ανέφερε όλους. Του λείπει ο Παπαδιαμάντης και άλλοι, αλλά δεν χωρούν όλοι. Όμως όλους τους ακούει, ακούει τη φωνή τους, τον ήχο της λαλιάς τους, που είναι η φωνή της πατρίδας του. Οι λέξεις είναι ανάγλυφες στο κείμενό του. Ο αναγνώστης θα νιώθει την αγριάδα τους, όπως όταν σέρνει την παλάμη του στα τειχιά παλιού κάστρου. Ξαναθυμόμαστε πως: «Είναι παιδιά πολλών ανθρώπων τα λόγια μας».
Το βιβλίο έχει κοσμηθεί με πολλές φωτογραφίες του ποιητή, στο σπίτι του, στην οδό Άγρας 10, με τα μέλη της Σουηδικής Ακαδημίας. Μετά στη Στοκχόλμη, τελετή απονομής, δείπνα, βασιλιάς, πρίγκιπες, αεροδρόμιο…
Είμαι ο ίδιος μια αντίφαση…
Οι ομιλίες κατά την αποδοχή του βραβείου Nobel
Γιώργος Σεφέρης
Ίκαρος
σ. 136
ISBN: 978-960-572-624-9
Τιμή: 13,30€
